Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου – Εκπαιδευτικός με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα )
1826: Η διπλή νίκη των Ελλήνων στις μάχες Βέργας και Δυρού και οι δρεπανηφόρες γυναίκες
Η διπλή νίκη των Ελλήνων στις μάχες που δόθηκαν στη Βέργα και τον Δυρό τον Ιούνιο του 1826 έδωσαν ένα ισχυρό ράπισμα στην αλαζονεία του Αιγύπτιου Πασά Ιμπραήμ, ο οποίος, προηγουμένως, είχε διατρέξει την Πελοπόννησο καταστρέφοντας στο πέρασμά του κωμοπόλεις και χωριά. Φθάνοντας όμως στη Μάνη βρήκε ισχυρή αντίσταση από τους Μανιάτες και άλλους Έλληνες που είχαν συγκεντρώσει τις δυνάμεις τους στη θέση Βέργα. Εκεί, στη Βέργα, και στην παραλία του Δυρού, όπου εστάλησαν από τους Αιγύπτιους δυνάμεις αντιπερισπασμού, δόθηκαν σκληρές μάχες στις οποίες ο Ιμπραήμ ηττήθηκε κατά κράτος.
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ
Ο Ιμπραήμ μετά την άλωση του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1826) επιστρέφει στην Πελοπόννησο, ενώ ο Κιουταχής ετοιμάζεται να στρατοπεδεύσει στην Αθήνα. Ο δε Οθωμανικός στόλος πλέει προς την Κωνσταντινούπολη ενώ ο Αιγυπτιακός επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια. (Τρικούπης)
Ο Ιμπραήμ αποβιβάζει στρατό στην Πάτρα έχοντας ως σχέδιο την καθυπόταξη ολόκληρης της Πελοποννήσου. Από την Πάτρα προχωρά στα ερημωμένα Καλάβρυτα τα οποία κατακαίει και στις 10 Μαΐου φθάνει στην Τριπολιτσά. Από εκεί προχωρά στη Μεσσηνία και στρατοπεδεύει στη Μεθώνη. Μέχρι τα τέλη Μαΐου ολόκληρη η Πελοπόννησος εκτός από το Ναύπλιο και τη Μάνη βρίσκεται στα χέρια των Αιγυπτίων. (Αλιμπέρτη)
Όμως, ο Ιμπραήμ «εξ αιτίας της επικρατούσης εκεί (Μεθώνη) και εν Κορώνη λοιμικής νόσου διέμεινεν αργός ολόκληρον μήνα». (Τρικούπης) Αλλά το γεγονός, αυτό δεν τον εμπόδισε να σκέπτεται τον τρόπο με τον οποίο θα εισέβαλε στη Μάνη. Στις 29 Μαΐου έστειλε επιστολή στον Γεωργάκη Μαυρομιχάλη, πρόκριτο και οπλαρχηγό της Μάνης, με την οποία τον επέπληττε καθώς θεώρησε ότι ο Μαυρομιχάλης δεν είχε τηρήσει υπόσχεση υποταγής (ράι μπουγιουρντί) που του είχε δώσει, απειλώντας τον ότι εάν δεν προσκυνήσουν αυτός και οι άλλοι πρόκριτοι και οπλαρχηγοί θα καταστρέψει ολοσχερώς τη Μάνη.
Συγκεκριμένα η επιστολή έλεγε:
« Ιμβραΐμ πασάς ελέω Θεού Βαλής Κρίτης και Μορέως, και ναύαρχος του Αιγυπτιακού στόλου.
Προς τον Μπεϊζαντέν Γεώργιον Μαυρομιχάλην*
»Προ του είχον αναχωρήσωμεν από ενταυθα δια το Μεσολλόγιον είχομεν λάβει γράμματά σου ζητώντες παρ’ ημών να σε δοθή εν ράι μπουγιουρντί γενικώς δι’ όλην την οικογένειάν σου, όθεν και ευσπλαγχνία κινούμενος έλαβε τον τόπον της η αίτησίς σου και αμέσως το ζητούμενόν σου, αφού δε επήγον εις Μεσολόγγιον επληροφορήθην, ότι ο πατήρ σου, ερωτηθείς από σημαντικούς του συστήματός σας, δια ποίαν αιτίαν παρεκινήθη να ζητήση παρ’ ημών εν τοιούτον μπουγιουρδί, όστις και απεκρίθη, ότι ο τρόπος εκείνος τάχα να ήτον ένα είδος πολιτικής, ίνα μη αφήση και καταπατηθεί παρ΄ημών η πατρίς του, καθότι τότε ήτον αδύνατος από στρατεύματα, και από άλλα εφόδια πολεμικά.
Όθεν διατάττεσαι αυστηρώς, άματου λαβείν την παρούσαν μου, χρίς αναβολήν καιρού εις διορίαν ημερών δέκα να σηκθής μετά των σημαντικών της πατρίδος σου και ελθήτε εκ συμφώνου προς ημάς, ίνα βαλθή εις ασφάλειν η πατρίςσου, χωρίς παντελώς να θελήσεις και τώρα να μεταχειρισθής την ψευδοπολιτικήν, καθότι εις το εξής δεν ωφελήσαι με αυτήν παντελώς.
Ημείς δε προλαβόντως απεράσαμεν από Καλαμάταν, το ότι όμως δεν εισήλθομεν εις την πατρίδα σας μη το νομίσετε διαφορετικά, ειμή ευσπλαγχνία κινούμενος ίνα μη αιχμαλωτισθώσιν αι πατριώτισσαί σας, καθώς και άλλων μερών, και διότι σας είχαμεν μπουγιουρδί μας δομένον, ίνα μη κηρυχθή ότι σας είχομεν ράι και ύστερον εξαίφνης εισήλθομεν εις την πατρίδα σας, συ δε εγνωρίσας καλώς, ότι ημείς πνέομεν φιλανθρωπίας και ότι πολεμούμεν συστηματικώς με κανόνας, και κανόνας τακτικούς, εγνωρισμένους εις έθνη πεφωτισμένα· τάχυνον λοιπόν ως άνωθεν είπομεν τον ερχομόν σου μετά των σημαντικών της Πατρίδος σου, εξ εναντίας όμως και παρακούσης ή θελήσης να μεταχειρισθής την προτέραν σου πολιτκήν, ας μην απεράση από την ιδέαν σου, ότι και την πατρίδα σου θα την κάνωμεν ως και την Πελοπόννησον, ειμή δεν θέλει δώσετε λόγον προς τον θεόν, δι΄όσα ήθελε δοκιμάσει ο αθώος λαός, ταύτα και ούτως εξ αποφάσεως, και έρρωσο.
Τη 29 Μαΐου 1826, εκ Μεθώνης.
Προς τον ελαμπρότατον γενικόν Αρχηγόν τω της Πελοποννήσου αρμάτων και λοιπούς εξόχους οπλαρχηγούς». (Κολοκοτρώνης)
Ο Μαυρομιχάλης, αμέσως, γνωστοποίησε την επιστολή στους άλλους προκρίτους και οπλαρχηγούς, και όλοι μαζί συνέταξαν επιστολή στην οποία έγραψαν:
«Από ημάς τους ολίγους Έλληνας της Μάνης και λοιπούς Έλληνας ευρισκομένους εις αυτήν· προς τον Ιβραήμ πασάν της Αιγύπτου , ελάβαμεν το γράμμα σου, εις το οποίον είδαμεν να μας φοβερίζης ότι, αν δεν σου προσφέρωμεν την υποταγήν μας, θέλεις εξολοθρεύσει τους Μανιάτας και την Μάνην· και δια τούτο και ημείς σε περιμένομεν με όσας δυνάμεις θελήσης.
Οι κάτοικοι της Μάνης γράφομεν και σε περιμένομεν». (Τρικούπης)
Η επιστολή αυτή θεωρήθηκε αιτία πολέμου και οι δύο αντίπαλοι άρχισαν ετοιμασίες: ο μεν Ιμπραήμ για εισβολή οι δε Μανιάτες για απόκρουση του εχθρού.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΒΕΡΓΑΣ (22-25 Ιουνίου 1826)
Οι Μανιάτες ετοιμάστηκαν να αποκρούσουν τον εχθρό στη θέση Βέργα. Στο σημείο αυτό είχαν κατασκευάσει «ξηρόν τείχος από του άκρου της θαλάσσης έως εις κρημνώδεις και αβάτους πρόποδας του πλησίον εκείνου όρους». (Φραντζής)Το λιθόκτιστο αυτό τείχος είχε μήκος δύο χιλιάδες μέτρα περίπου και έφραζε το πέρασμα ανάμεσα στη θάλασσα και τους πρόποδες του όρους της Σελίτσας. Στο σημείο αυτό συγκεντρώθηκαν οι ελληνικές δυνάμεις ο αριθμός των οποίων ξεπερνούσε τις 3000. Ο δε Ιμπραήμ ετοίμασε στρατό που υπερέβαινε τις 15000.(Φραντζής) Οι Αιγύπτιοι επιτέθηκαν εναντίον των Ελλήνων αλλά η αντίσταση των Μανιατών ήταν σθεναρή και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Πολλές φορές προσπάθησαν να κυριεύσουν το τείχος αλλά αποκρούστηκαν με επιτυχία από τους Έλληνες. Η μάχες κράτησαν μέχρι 25 Ιουνίου και ο Ιμπραήμ κάτω από το βάρος των απωλειών αναγκάστηκε να υποχωρήσει επιστρέφοντας στην Καλαμάτα. Ο Αλεξανδράκος Δ. στο βιβλίο του, Ιστορία της Μάνης, γράφει: «Δεκακισχίλιοι εχθροί, τακτικοί και άτακτοι, ώρμησαν μανιωδώς κατά των εν Βέργα Μανιατών, αλλ’ απεκρούσθησαν γενναίως· οκτάκις επανελήφθησαν αι μανιώδεις και λυσσαλέαι έφοδοι των εχθρών, και οκτάκις απεκρούσθησαν· αλλ΄διετάχθη και εννάτη, η τρομερωτέρα και πεισματωδεστέρα πασών των προηγουμένων (…) ούτω μετά πείσματος εγένετο η κατά των Μανιατών εννάτη και τελευταία έφοδος· αλλ’ οι Μανιάται ακλόνητοι εδέχθησαν τους εφορμώντας πολεμίους, και δι’ αδιαλείπτου και πυρός εφόνευσαν πληθύν εχθρών· έντρομοι ούτοι ου μόνον εκ του ακαταπαύστου φονικού πυρός, αλλ’ εκ της αταραξίας και αφοβίας των Μανιατών. Αψηφούντες πάσαν υπόσχεσιν αμοιβής και πάσαν απειλήν των αξιωματικών των ετράπησαν εις φυγήν άτακτον μέχρι Καλαμών καταδιωκόμενοι υπό των Μανιατών».
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΥΡΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΕΠΑΝΗΦΟΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ (24-25 Ιουνίου 1826)
Ο Ιμπραήμ, συγχρόνως με την έναρξη της μάχης στη Βέργα υπολογίζοντας ότι οι Μανιάτες είχαν συγκεντρώσει όλες τις δυνάμεις τους στη σημείο αυτό θέλοντας να δημιουργήσει αντιπερισπασμό, έστειλε 1500 άνδρες με πλοία στον όρμο του Δυρού. Οι Αιγύπτιοι με το που πάτησαν το πόδι τους στη στεριά λεηλάτησαν τα χωριά Πύργος και Χαριά. Στη συνέχεια προχώρησαν βαδίζοντας εναντίον της Τσίμοβας (σημερινή Αρεόπολη).
Στην περιοχή εκείνη υπήρχαν μόνο Μανιάτες και λιγοστοί οπλισμένοι άνδρες οι οποίοι μόλις είδαν τους εχθρούς κλείστηκαν στους πύργους και άρχισαν να πυροβολούν εναντίον τους. Ταυτόχρονα, μόλις έγινε γνωστή η απόβαση, άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες τόσο της Τσίμοβας όσο και των γειτονικών χωριών καλώντας τους κατοίκους να αντισταθούν.
Όσοι βρίσκονταν στα γύρω χωριά έτρεξαν ένοπλοι να υπερασπιστούν την Τσίμοβα. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και πολλοί ιερείς. Οι γυναίκες, που ήταν στους αγρούς καθώς ήταν εποχή θερισμού, με τα δρεπάνια στα χέρια τους, συνέδραμαν τους λιγοστούς ενόπλους. Μαζί με όλο αυτό το πλήθος ενώθηκε και ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης* που έτυχε να περνάει από το σημείο με τους άνδρες του πηγαίνοντας να βοηθήσει αυτούς που πολεμούσαν στον Αλμυρό.
Όλοι μαζί επιτέθηκαν εναντίον των Αιγυπτίων , άλλοι με τα όπλα και άλλοι με πέτρες. Οι γυναίκες που ήταν και περισσότερες επιτέθηκαν εναντίον των εχθρών με τα δρεπάνια τους. Πολλούς εξολόθρευσαν, άλλους αιχμαλώτισαν και του υπόλοιπους τους έτρεψαν σε φυγή. Όσοι καταδιωκόμενοι κατάφεραν να φτάσουν στην παραλία κατέλαβαν τη θέση Τσουπάρι και προσπάθησαν, εις μάτην, να αντισταθούν αλλά ούτε εκεί μπόρεσαν να παραμείνουν. Ήταν τόση η ορμή των οπλισμένων ανδρών και των δρεπανηφόρων γυναικών που οι Αιγύπτιοι έτρεξαν πανικόβλητοι στα πλοία τους. Στην προσπάθειά τους να σωθούν κάποιοι από αυτούς πέφτοντας στη θάλασσα πνίγηκαν.
Ο Γερμανός ιστορικός Χέρτσμπεργκ περιγράφει ως εξής τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στον Δυρό: «Ότε δε ο πασσάς απεβίβασε κατά θάλασσαν 1500 άνδρας εις τα νότια της Μάνης και ενήργει εναντίον της Τσιμόβας, οι Άραβες ούτοι προσεβλήθησαν (…) υπό πανδημεί προσδραμόντων Μανιατών της χώρας ταύτης, ων εν μέσω εμάχοντο γυναίκες αμυνόμεναι μετά δρεπάνων και κυλίουσαι λίθους από κρημνών, και υπό 200 καλώς ωπλισμένων μαχητών, τεταγμένων υπό την αρχηγίαν του Κωνσταντίνου και Δημητρίου Μαυρομιχαλαίων, ηττηθέντες εν πολλαίς μάχαις και μεγάλας υποστάντες ζημίας απεκρούσθησαν οπίσω εις την θάλασσαν».
Οι γυναίκες έδειξαν απαράμιλλο θάρρος μαχόμενες ηρωικώς κατά των εισβολέων. Μνημονεύεται ιδιαιτέρως, η Πανώρια Βοζίκη η οποία την ώρα της απόβασης με τον πατέρα της θέριζαν στο χωράφι τους που βρισκόταν στην παραλία. Στην προσπάθειά της να σώσει τον πατέρα της από δύο Αιγύπτιους που τον είχαν συλλάβει δεν δίστασε να ορμήσει επάνω τους με το δρεπάνι της και να τους εξολοθρεύσει. (Αλιμπέρτη)
Ο Αλεξανδράκος Δ. γράφει: «Η απόβασις των εχθρών τάχιστα εγνώσθη εις τα πέριξ χωρία Πεντάδας, Μάσσης, Κολοκυνθίου, Καρυουπόλεως κλπ. Και πάραυτα οι γέροντες ανακαλούντες την παλαιάν νεότητά των και αι γυναίκες ως μυθολογούμεναι Αμαζόνες, ωπλισμέναι αι πλείσται, άλλαι δε με δρεπάνια, έδραμον κατά των εχθρών».
Δημοτικό τραγούδι για τη μάχη του Δυρού λέει ότι οι γυναίκες πολέμησαν «σαν ανδρειωμένες και σαν Αμαζόνες» (Αλιμπέρτη). Το δημοτικό αυτό τραγούδι για τη νίκη των Ελλήνων στο Δυρό το δημοσίευσε πρώτος ο Emile Legrand(1841-1903) στο έργο του, «Συλλογή δημοτικών ασμάτων της Ελλάδος»(1874). Ο Legrand εύστοχα παρατηρεί την ακρίβεια με την οποία τα δημοτικά τραγούδια διηγούνται τα γεγονότα: «τα δημοτικά άσματα –γράφει- αποτελούν ούτως ειπείν δελτία της νίκης (les bulletins de victoire), συντασσόμενα οτέ μεν υπό των αυτοπτών μαρτύρων της πράξεως, αλλά συνηθέστερον υπό τινος εκ των λαβόντων μέρος εις αυτήν». (Αλιμπέρτη)
Απόσπασμα από το δημοτικό τραγούδι: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΔΗΡΟΥ
Στο ρημοκλήσι του Δηρού/λειτούργα ο πρωτοσύγκελος,/(…) Τούρκοι τον περιλάβανε,/(…)/ Μα οι άνδρες όλοι ελείπασι,/ήταν στη Βέργα τα’ Αρμυρού,/ όπου Τρωάδα ο πόλεμος επάηνε δυό μερόνυχτα./Μόνο τα γυναικόπαιδα/και γέροντες ανώφελοι/(γιατ’ ήτο θέρος) βρέθησαν/με τα δρεπάνια στα λουριά./Καθόλου δε δειλιάσασι/καθόλου δεν τρομάξασι, μον έδωκαν την είδησι/ στον Κωνσταντίνο* με πεζόν. /Κ’ εκείνος ως πολέμαρχος/ εσύναξ’ όλα τα χωριά./ Γράφει και στέλνει στ’ Αρμυρό κ’ έδραμε κατά το Δηρό./Βλέπει γυναίκες να χερούν και τα δρεπάνια να χτυπούν./ «Εύγε σας, μεταεύγε σας, γυναίκες άντρες γίνετε/σαν ανδρειωμένες μάχεσθε, σαν Αμαζόνες κρούετε»,/Είπε κ’ εβρυχουμάνισε/ σαν το λιοντάρι στα βουνά. /(…) ).(Αλιμπέρτη)
Στο δημοτικό αυτό τραγούδι φαίνεται με σαφήνεια το θάρρος και ο ηρωισμός που επέδειξαν οι γυναίκες της Μάνης δίνοντας στον αυθάδη και αλαζόνα Ιμπραήμ να καταλάβει ότι ποτέ δεν επρόκειτο να υποδουλώσει τη Μάνη.
*Σημείωση: Ο Γεώργιος και Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης τον Σεπτέμβριο (27) του 1831, δολοφόνησαν τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης έχασε την ίδια μέρα τη ζωή του από το οργισμένο πλήθος, ενώ ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης καταδικάστηκε και τουφεκίστηκε στις 9 Οκτωβρίου 1831
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αλεξανδράκος, Δημήτριος , Ιστορία της Μάνης, Αθήνα, 1892
Αλιμπέρτη, Σωτηρία, Αι ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως, ΤΥΠΟΙΣ ΣΤΕΦ. Ν. ΤΑΡΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ, Αθήναι 1933
Κολοκτρώνης, Ιωάννου, Θ., Ελληνικά Υπομνήματα Ήτοι Επιστολαί και Διάφορα Έγγραφα Αφορώντα την Ελληνικήν Επανάσταση (1821-1827), ΑΘΗΝΗΣΙ ΤΥΠΟΙΣ Χ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΦΙΛΛΑΔΕΛΦΕΩΣ, 1856
Τρικούπης, Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως , Τόμος Γ’ , εν Λονδίνω, αωξα’
Φραντζής, Αμβρόσιος, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, Εν Αθήναις, 1839
Χέρτσβεργκ, Φρειδερίκος- Γουσταύος, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Εν Αθήναις Εκδοτικός Γεωργίου Δ. Φέξη, 1916
