Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου – Εκπαιδευτικός – Μ.Α. Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα)
Η ζωή και το έργο της Μαριάννας, Γρ. Καμπούρογλου το γένος Γέροντα, Αθηναίας Λογίας του 19ου αιώνα που συνέλεξε και κατέγραψε λαογραφικό υλικό της περιοχής των Αθηνών.
Η Μαριάννα Γέροντα – Καμπούρογλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1819. Κατά μία άλλη εκδοχή την οποία αναφέρει ο Σπυρίδων Δε Βιάζης σε άρθρο του στο περιοδικό Ελληνική Επιθεώρησις, γεννήθηκε στη Σάμο «όπου ο πατήρ της Άγγελος Σωτηριανός -Γέροντας επί τινα χρόνον διέμενε».(ΕΛΛ. ΕΠΙΘ.)
Η Μαριάννα ανήκε σε οικογένεια που επί σειρά αιώνων, άγνωστο πόσων, ζούσε στην Αθήνα. Τα δε μέλη της ανά του αιώνες συμμετείχαν στον αγώνα του λαού των Αθηνών, που στέναζε κάτω από τον οθωμανικό ζυγό, για καλύτερες συνθήκες ζωής και περισσότερα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Άγγελος Σωτηριανός-Γέροντας καταγόταν από τη πλευρά της μητέρας του από τον παλαιότατο βυζαντινό οίκο των Σωτηριανών που αρχικά εγκαταστάθηκε στον Μυστρά και αργότερα στην Καστοριά, Ζαγορά και Αθήνα.
Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ο Άγγελος Γέροντας ήταν Δημογέροντας των Αθηνών. Τότε συνέβη το ένα γεγονός που δείχνει την ενσυναίσθηση και τη γενναιότητα του πατέρα της Μαριάννας. Οι Οθωμανοί των Αθηνών, για να προλάβουν τον ξεσηκωμό των Αθηναίων, μετά από πρόταση του Μουφτή, πήραν την απόφαση να σφάξουν τον αρσενικό πληθυσμό που μπορούσε να φέρει όπλα, γύρω στις 3 με 4 χιλιάδες. Ο Κατής φυλάκισε τους Δημογέροντες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Άγγελος Γέροντας, και τους ρώτησε αν γνώριζαν κάτι για την Επανάσταση. Οι Δημογέροντες προσποιήθηκαν τους ανίδεους και ο Κατής, ορμώμενος, ίσως, από κάποια συναισθήματα φιλευσπλαχνίας για τις τέσσερις, περίπου, χιλιάδες που επρόκειτο να σφαγιαστούν, ζήτησε από τους Δημογέροντες να εγγυηθούν, παραμένοντας στη φυλακή, ότι θα δεν θα επαναστατήσουν οι Αθηναίοι. Η απάντηση των Δημογερόντων έχει καταγραφεί στις Αναμνήσεις του Άγγελου Γέρονατα: «Ημείς δε –γράφει ο Αγγ. Γέροντας στις αναμνήσεις του –μολονούπω γνωρίζαμε τα πράγματα είπαμε μεταξύ μας ότι παρά να χαθούν τρεις ως τέσσερις χιλιάδες Χριστιανοί κάλλιο ας χαθούμε εμείς. Και έτσι αποφασίσαμε να δεχθούμε την εγγύηση αυτή». (Γέροντας) Βέβαια οι Αθηναίοι επαναστάτησαν, ο Άγγελος Γέροντας σώθηκε δραπετεύοντας από τη φυλακή, (Ζωγράφου) αλλά εκείνος που δεν γλύτωσε ήταν ο Κατής, ο οποίος κατά μία πληροφορία του Άγγλου ιστορικού Th. Gordon, αποκεφαλίστηκε λόγω της στάσης που κράτησε στο θέμα της σφαγής των Αθηναίων. (Γέροντας)
Μητέρα της Μαριάννας ήταν η Ελένη Σταματίου Σαρρή η οποία ανήκε σε αρχοντική, επίσης, οικογένεια των Αθηνών που διακρινόταν για το αγωνιστικό της πνεύμα. Παντρεύτηκε τον Άγγελο Γέροντα στις 16 Ιανουαρίου του 1810. Απέκτησαν τέσσερα αγόρια και δύο κορίτσια. Ένα από αυτά ήταν η Μαριάννα. Ο Δημήτριος Καμπούρογλου, γιος της Μαριάννας, στα Απομνημονεύματά του γράφει για τη γιαγιά του: «Η Ελένη Σαρρή-Γέροντα ήτο η θυσιάσασα και το τελευταίο της κόσμημα υπέρ του Αγώνος και μετά γενναιότητος συντελέσασα εις την απελευθέρωσιν του συζύγου της, αγομένου υπό των Τούρκων εις τον θάνατον». Η Ελένη Γέροντα πέθανε από αποπληξία στις 28 Ιανουαρίου του 1860 και ο εγγονός της έγραψε για το θάνατό της: « Ο τελευταίος ασπασμός του Δημογέροντος εις την νεκράν συζυγόν του ήτο αφαντάστου δραματικότητος». (Ζωγράφου) Ο Άγγελος Γέροντας απεβίωσε στις 15 Ιουνίου 1862. Η μέρα της κηδείας του ήταν επεισοδιακή, καθώς η μέρα εκείνη είχε ορισθεί ως ημέρα εγκαινίων του της νέας Μητρόπολης των Αθηνών. Από την ηγεσία της Εκκλησίας υπήρξε διστακτικότητα για τον αν θα έπρεπε να εγκαινιασθεί ο ναός με μία κηδεία. Υπό το βάρος, όμως, της γενικής κατακραυγής η νεκρώσιμη ακολουθία τελέσθηκε κανονικά και όπως γράφει ο Δημήτριος Καμπούρογλου, στα Απομνημονεύματά του συνέβη το εξής γεγονός: « Όταν δε ο νεκρός εψάλλετο εις την εκκλησίαν… αίφνης ο ουρανός εσκοτίσθη, ραγδαιοτάτη χάλαζα έπιπτε καθ’ όλον το διάστημα της εκφωνήσεως του λόγου, και έπεσαν τέσσερις κεραυνοί πέριξ του Ναού». (Ζωγράφου)
ΣΠΟΥΔΕΣ- ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ
Η Μαριάννα Γέροντα ανατράφηκε και μεγάλωσε σε μία εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες απαιτούσαν την πλήρη υποταγή των γυναικών, διαμορφώνοντας την διαπαιδαγώγηση των Ελληνίδων σύμφωνα με το πατριαρχικό μοντέλο της Ανατολής. Ο Δε Βιάζης γράφει: « Η Ελληνίς διήγεν βίον γνησίας Ανατολίτιδος. Εις την τότε δυστυχή Ελληνίδα επεβάλλετο δουλική υποταγή και εις το ελάχιστο νεύμα του πατρός, του αδελφού και του συζύγου. Εις τοιούτον περιβάλλον διήλθε τα ανθηρά της ζωής της έτη η Μαριάννα». (ΕΛΛ. ΕΠΙΘ.) Όμως, η Μαριάννα, χάρη στην ευγένεια, στο ήθος, στη δύναμη του χαρακτήρα της και στη μόρφωση που έλαβε, κατάφερε να διαπρέψει προσελκύοντας σημαντικό αριθμό θαυμαστών που την θαύμαζαν τόσο για τη δυναμική προσωπικότητά της όσο για τις γνώσεις και το έργο της.
Υπήρξε μία από τις πρώτες μαθήτριες του Παρθεναγωγείου Χιλ. Φοίτησε σε αυτό σε ηλικία 12 ετών, καθώς ο πατέρας της Άγγελος Γέροντας φρόντισε να την εγγράψει αμέσως μετά την ίδρυσή του, το έτος 1831. Ήταν φιλομαθής με γερή μνήμη και της άρεσε να καταγράφει τα ήθη, τα έθιμα και τον ιδιωτικό βίο των Αθηναίων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μέρος αυτού του πολύτιμου αυτού λαογραφικού υλικού δημοσιοποίησε η ίδια, δίνοντας, στη συνέχεια, τη σκυτάλη στον γιο της Δημήτριο Καμπούρογλου, Ιστοριοδίφη, Λογοτέχνη, Αθηναιογράφο και Ακαδημαϊκό, οποίος αξιοποίησε στο έπακρο την παρακαταθήκη που του άφησε η μητέρα του. (Γέροντας, Ζωφράφου)
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ
Στις 25 Νοεμβρίου 1851, σε ώριμη για την εποχή της ηλικία, η Μαριάννα, ήλθε εις γάμου κοινωνία με τον Γρηγόριο Καμπούρογλου. Η γνωριμία, αρχικά, του Γρηγορίου Καμπούρογλου με τον Άγγελο Γέροντα έγινε κάτω από μία δύσκολη συγκυρία και για τους δύο. Γνωρίστηκαν στην τρομερή φυλακή του Μεντρεσέ όταν μοιράζονταν το ίδιο κελί. Ο Μεντρεσές τον 17ο αιώνα ήταν οθωμανικό ιεροσπουδαστήριο που βρισκόταν στη γωνία των οδών Αιόλου και Πελοπίδα. Στα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα μετατράπηκε σε φυλακή. Ο Άγγελος Γέροντας φυλακίστηκε από αναληθείς κατηγορίες πολιτικού του αντιπάλου και ο Γρηγόριος Καμπούρογλου βρέθηκε κατηγορούμενος, αδίκως, ως συμμετέχων στο συνωμοτικό κίνημα των ρωσόφιλων κατά του Όθωνα. Γρήγορα, αποκαλύφθηκε το αναληθές των κατηγοριών, αποδείχθηκε η αθωότητά τους και αποφυλακίστηκαν. (Ζωγράφου) Διατήρησαν, όμως, τη φιλία που αναπτύχθηκε μεταξύ τους και που αργότερα ενδυναμώθηκε με δεσμούς συγγένειας, αφού ο Γρηγόριος παντρεύτηκε την κόρη του Άγγελου Γέροντα, Μαριάννα. Από το γάμο της Μαριάννας με τον Γρηγόριο το 1852, γεννήθηκε ο γιος τους Δημήτριος, τον οποίο ένα χρόνο αργότερα τον βάφτισε ο αυλάρχης στρατηγός Νοταράς. Το 1855 το ζεύγος απέκτησε μία κόρη η οποία, όμως, απεβίωσε μετά από δύο χρόνια από εγκεφαλική ασθένεια. (Λάππας)
Ο Γρηγόριος Καμπούρογλου είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 1810. Είχε φοιτήσει στην Ελληνοεμπορική σχολή και μετά στο Λύκειο Ρισελιέ της Οδησσού. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο ως κυβερνητικός υπάλληλος και αργότερα στην Αίγινα. Το 1834 ήρθε στην Αθήνα και εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος. Η διαμάχη μεταξύ «αυτοχθόνων» και «ετεροχθόνων» οδήγησε στην απόλυσή του καθώς εθεωρείτο «φερτός». Στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία εκδίδοντας από το 1845 έως το 1868 διάφορα έντυπα: περιοδικά και εφημερίδες, όπως το περιοδικό Ευτέρπη και τις εφημερίδες: Εβδομάδα, Αναγέννηση, Παρατηρητής. Ανάμεσα στις καλλιτεχνικές του ανησυχίες ήταν η δημιουργία εθνικού θεάτρου και δραματικής σχολής. Κατά τα έτη 1856-1858, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πλατεία Κοτζιά, μπήκαν τα θεμέλια του θεάτρου, αλλά δεν τα κατάφερε να ολοκληρώσει τη δόμηση, εξ αιτίας των αντιδράσεων άλλων θεατρικών ομάδων. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε στην οικογένεια Καμπούρογλου μεγάλες οικονομικές δυσκολίες οι οποίες οδήγησαν στην πτώχευση. (Λάππας)
Ο Γρηγόριος Καμπούρογλου ήταν άνθρωπος ψύχραιμος και αισιόδοξος και αντιμετώπιζε τις δυσκολίες με στωικότητα. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο το οποίο καταγράφει ο γιο τους Δημήτριος Καμπούρογλου στα Απομνημονεύματα του, όταν οι κλητήρες πήγαν στο σπίτι τους να κάνουν απογραφή των αντικειμένων. Η μητέρα του Μαριάννα ήταν σε κάποιο άλλο δωμάτιο κλαίγοντας από απελπισία. Τότε ο πατέρας του Γρηγόριος για να τη παρηγορήσει της είπε: «Τουλάχιστο θα μ’ αφήσουν το Λεξικό του Βυζαντίου. Μη στεναχωριέσαι, Μαργιάννα. Ας έχωμε υγεία και όλα διορθώνονται». Και η απάντηση της Μαριάννας ήταν: «Καλά να τα πάθης. Δε σ’ έφθανε η εφημερίδα σου, αλλά βάλθηκες να εξευγενίσης το ρωμέικο. Καλά να πάθης». (Σιακής) Και τελικά έβαλαν τα κλάματα μαζί. Η ιστορία της πτώχευσης ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για την οικογένεια όχι μόνο οικονομικό αλλά κοινωνικό και ψυχολογικό. Μια ιστορία που ο γιος τους Δημήτριος Καμπούρογλου δεν ξέχασε ποτέ. Όμως η Μαριάννα Καμπούρογλου ήταν δυνατή γυναίκα και προχώρησε παρακάτω. Ήταν η στυλοβάτης της οικογένειας. Ήταν η γυναίκα που με τη συμπαράστασή της προς τον σύζυγό της έδωσε κουράγιο και δύναμη για να ορθοποδήσει οικονομικά ασχολούμενος και πάλι με την δημοσιογραφία. Η Μαριάννα Καμπούρογλου ήταν η μητέρα –πηγή έμπνευσης για τον γιο της Δημήτριο ο οποίος δεν παρέλειπε να αναφέρει στα γραπτά του: «Τον έρωτά μου στην Αθήνα μου τον ενέπνευσε η Αθηναία μητέρα μου» ή να σημειώνει στις μελέτες του: «εξ αφηγήσεων της ημετέρας μητρός μου». (Λάππας)
Η ΛΑΟΓΡΑΦΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
Για τη Μαριάννα Καμπούρογλου, ο καθηγητής Πανεπιστημίουυ, Στίλπων Κυριακίδης έγραψε: «Εις την Μαριάνναν Καμπούρογλου χρεωστούμεν τα αθηναϊκά παραμύθια και σχεδόν παν ό, τι άλλο εκ της λαογραφίας των παλαιοτέρων Αθηνών γνωρίζομεν». (Σιακής)
ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Τα Αθηναϊκά Παραμύθια που κατέγραψε η Μαριάννα Καμπούρογλου με την βοήθεια της γηραιάς Αθηναίας Ροζούς, είκοσι δύο τον αριθμό, διηγούνται ιστορίες με βασιλόπουλα, βασιλοπούλες, νεράιδες, δράκους και λάμιες. Τα παραμύθια δημοσιεύθηκαν στο πρώτο τόμο του Δελτίου της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος, ο οποίος εκδόθηκε το 1883, πιθανόν τον μήνα Αύγουστο. Την πληροφορία την αντλούμε από την εφημερίδα Αιών(26/8/1883) η οποία αναφέρει τα εξής: «Πρό τινων ἡμερῶν περιῆλθεν εἰς χεῖράς μου τὸ πρῶτον τεῦχος περιοδικοῦ συγγράμματος, ἐκδιδομένου ὑπὸ τῆς ἐν Ἀθήναις ἱστορικῆς καὶ ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τῆς Ἑλλάδος». (Αιών)
Στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε μερικά παραμύθια από αυτά καθώς ξεχωρίζουν είτε λόγω της ιδιαιτερότητας του θέματος, είτε λόγω της δημοφιλίας που απέκτησαν κατά το παρελθόν και η οποία φθάνει μέχρι την εποχής μας.
ΝΤΟΛΤΣΕΤΑ
Το πρώτο παραμύθι της συλλογής έχει το τον τίτλο: Ντολτσέτα. Είναι μία μεσαιωνική ιστορία αγάπης, την οποία συναντάμε και σε παρολογή, δηλαδή σε έμμετρο λόγο, με τον τίτλο: Ντολτσέτα και Φιορεντίνος. (Λάππας). Η εφημερίδα Αιών στο άρθρο της που προηγουμένως αναφέραμε, θεωρεί ότι είναι παραλλαγή έμμετρης διήγησης με το ίδιο θέμα «ως μαρτυρούσιν πολλοί στίχοι διατηρηθέντες ακέραιοι» στο τέλος του παραμυθιού. Ο αρθρογράφος υποστηρίζει, επίσης, ότι το παραμύθι έχει προέλευση ιταλική όπως δείχνουν τα ονόματα των πρωταγωνιστών : Ντολτσέτα και Φιορεντίνος.
Ακόμα, σημειώνει ότι το παραμύθι αυτό έχει ομοιότητες με παραμύθι που βρίσκεται στη συλλογή παραμυθιών Pentamerone του Giambattista Basile (1566-1632) που εκδόθηκε σε 5 τόμους στην Νάπολη της Ιταλίας το 1634-1636.
Προσθέτει ακόμη ότι Η Ντολτσέτα συμφωνεί με παραμύθι που βρίσκεται στη συλλογή παραμυθιών της Gonzenbach. Η Laura Gonzenbach (1842-1878), Γερμανοελβετικής καταγωγής, από τη Μεσσήνη της Σικελίας, συνέλεξε παραμύθια από διάφορες περιοχές της Σικελίας που το 1870 εκδόθηκαν σε δύο τόμους με τον τίτλο: Σικελικά Παραμύθια. Σημαντική συλλογή παραμυθιών του 19ου αιώνα στην οποία παρουσιάζονται αποφασιστικές και έξυπνες γυναίκες που παίρνουν το πεπρωμένο στα χέρια τους. (Zipes)
Ο Δημήτριος Καμπούρογλου στο έργο του Η Ιστορία των Αθηνών στον Α’ τόμο περιλαμβάνει μία περίληψη του παραμυθιού καθώς και την παραλογή (έμμετρη), σημειώνοντας ότι «η παραλογή αύτη εδημοσιεύθη υπό του τε Legrand και του Ζησίου». Κατά πάσα πιθανότητα ο Legrand είναι ο Pierre Jean Baptiste Legrand d’ Aussy (1737-1800) ο οποίος το 1779 εξέδωσε Συλλογή Παραμυθιών του 12ου και 13ου αιώνα. Ο Ζησίου μάλλον είναι ο Φιλόλογος και συγγραφέας Κωνσταντίνος Ζησίου(1848-1928). Στον τρίτο τόμο της Ιστορίας των Αθηνών ο Δημήτριος Καμπούρογλου περιλαμβάνει και πάλι την παραλογή «Ντολτσέτα και Φιορεντίνος με την εξής διευκρίνηση: «Την παραλογήν ταύτην ηκούσαμεν παρά της μακαρίτιδος Μαριάννας Βουζίκη μετά περισσοτέρων στίχων, ή ως εδημοσιεύθη παρ’ ημών (Α’ 311)».
Ο ΠΟΛΥΦΟΥΜΙΣΜΕΝΟΣ ΔΡΑΚΟΣ
Το δεύτερο παραμύθι της συλλογής Ο πολυφουμισμένος δράκος είναι μία νεοελληνική παραλλαγή που αναφέρεται στο μύθο του Οδυσσέα και του κύκλωπα Πολύφημου. Μύθος ο οποίος είναι διαδεδομένος σε διάφορες παραλλαγές σε όλο τον κόσμο. (Αιών) Το παραμύθι αυτό μεταφράστηκε από τον Γερμανό Φιλόλογο και Γλωσσολόγο August Boltz (1819-1907) ο οποίος εκπόνησε, επίσης, διατριβή περί «κυκλώπων». (Λάππας)
Η ΑΝΕΡΑΪΔΑ
Το τρίτο παραμύθι Η ανεράιδα διηγείται την ιστορία του βασιλόπουλου που παντρεύεται τη νεράιδα γειτόνισσά του. Ανήκει δε στον κύκλο των παραμυθιών που ο Γερμανός Φιλόλογος Βερνάρδος Σμίδτ (Bernhard Schmidt, 1838-1917) πραγματεύεται στον Α’ τόμο του βιβλίου του: «Βίος του Ελληνικού λαού» (Αιών). Ο πλήρης τίτλος του συγκεκριμένου βιβλίου είναι: Η ζωή του λαού των νεοελλήνων και η ελληνική αρχαιότητα (Das Volksleben der Neugriechen und das hellenische Altertum), το οποίο είναι γραμμένο κατά ερευνητικά και λαογραφικά πρότυπα, όπως ίδιος ο ερευνητής αναφέρει, του Νικολάου Πολίτη (1852-1921) (Marco)
Η ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ Ή ΤΑ ΤΡΙΑ ΚIΤΡΑ
Το τέταρτο παραμύθι η Τρισεύγενη ή τα τρία κίτρα είναι ένα από τα ωραιότερα παραμύθια, στο οποίο περιγράφονται οι δοξασίες των Ελλήνων για τις λάμιες και τις νεράιδες, την καλοσύνη τους την ομορφιά τους και για τους γάμους τους με τους θνητούς. (Λάππας) Ανήκει δε στον κύκλο των σικελικών παραμυθιών της Laura Gonzenbach, όπως η Ντολτσέτα. (Αιών)
Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΩΝ ΓΟΡΓΟΝΩΝ
Στο έβδομο κατά σειρά παραμύθι, Η βασίλισσα των Γοργόνων, παρουσιάζεται η βασίλισσα που εξουσιάζει τα πουλιά και τη φωτιά και που στο τέλος παντρεύτηκε το αγαπημένο της Βεζυρόπουλο. Και αυτό το παραμύθι μεταφράστηκε στα γερμανικά από τον Γερμανό Φιλόλογο και Γλωσσολόγο August Boltz. (Λάππας)
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Το λαογραφικό υλικό που συνέλεξε η Μαριάννα Καμπούρογλου περιέχει μύθους, θρύλους, παραλογές, παραμύθια, δοξασίες, δημοτικά τραγούδια, αινίγματα της περιοχής των Αθηνών. Όλο το υλικό αυτό δημοσιεύθηκε κατά καιρούς στο Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, στα περιοδικά Βύρων, Εβδομάς και στην Ιστορία των Αθηναίων. Το 1912 ο Δημήτριος Καμπούρογλου εκδίδει τα Αθηναϊκά Παραμύθια γράφοντας στον πρόλογο της έκδοσης τα εξής: «Συγκεντρώσας παρά της μακαρίτιδος μητρός μου εις διάφορα τεύχη του Δελτίου της Ιστορικής και εθνολογικής Εταιρείας εκδοθέντα μοναδικά ταύτα λογοτεχνικά και γλωσσικά μνημεία των Αθηνών (παραμύθια) δημοσιεύω το πρώτον ήδη εις τόμον. Τα Αθηναϊκά Παραμύθια πολύ εξετιμήθησαν υπό του κ. Ν. Γ. Πολίτου και άλλων διαπρεπών ξένων λαογράφων, εγένοντο δε τινες μεταφράσεις αυτών». (Ζωγράφου)
Η Μαριάννα Καμπούρογλου όμως δεν ασχολήθηκε μόνο με τη λαογραφία. Έγραψε και διηγήματα που δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Στο αρχείο του Δημήτρη Καμπούρογλου βρίσκεται κείμενο με τον τίτλο «Ιστορία μια εικόνος» με την σημείωση: «Έργον της μητέρας μου Μαριάννας».(Λάππας)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η Μαριάννα Γέροντα-Καμπούρογλου ήταν χαρακτηριστική φυσιογνωμία της παλαιάς Αθηναϊκής κοινωνίας, μία φιγούρα της ρομαντικής εποχής των Αθηνών. Με το έργο της δεν διαφύλαξε μόνο ήθη, έθιμα και παραδόσεις αλλά διέσωσε μέσα από τις καταγραφές και ένα δείγμα του λησμονημένου γλωσσικού ιδιώματος των Αθηνών. Και όπως γράφει ο ανώνυμος αρθρογράφος στο περιοδικό Ποικίλη Στοά, επ’ ευκαιρία του θανάτου της (21 Φεβρουαρίου 1890), η Μαριάννα Καμπούρογλου «μέχρι τελευταίας πνοής ήταν η ιστορία των κοινωνικών Αθηνών ζων Λεξικόν των Αθηναϊκών παραμυθιών, ευσυνείδητος λάτρις πάσης δημόδους φιλοσοφίας του εθνικού ταμείου παντοίας και περισσής λαογραφικής ύλης, ζωντανός κρίκος μεταξύ παρελθόντος και παρόντος». (ΠΟΙΚ ΣΤΟΑ) Δικαιολογημένα, επομένως, της αξίζει ο τίτλος της Λαογράφου των Αθηνών. Με τον θάνατό της το έργο της δεν χάθηκε, άξιος συνεχιστής του ήταν ο γιος της Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου.
Σημείωση: Το κείμενο: Μαριάννα Γέροντα Καμπούρογλου (1819-1890):Η Λαογράφος των Αθηνών. Η ζωή και το έργο της, παρουσιάστηκε στο 2ο Προσυνέδριο(διαδικτυακό) του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων-ΣΕΕ, στις 24/92022
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γέροντας, Δημήτριος,Αλ. , Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου. Ο Αναδρομάρης της Αττικής και της Αθήνας. Η ζωή και το έργο του, Εκδ. ΚΑΡΑΒΙΑ, Αθήνα
Δε Βιάζης, Σπυρίδων, «Μαριάννα Γέροντα-Καμπούγλου», Ελληνική Επιθεώρησις, έτος Δ’, τχ: 46-47, Αυγ.-Σεπτ. 1911
Ζωγράφου, Ευγενία, Ο «ευλογημένος» Αθηναιογράφος, Δημήτρης Γρ. Καμπούρογλου. Μια πρωτοποριακή μορφή. Η ζωή και το έργο του (1852-1942), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1996
Λάππας Τάκης, «Μαριάννα Γέροντα-Καμπούρογλου, Νέα Εστία, Τεύχος 1436, 1/3/1987
Καμπούρογλου, Δημήτριος, Ιστορία των Αθηναίων, Τόμος Α’ , εκ του Τυπογραφείου Αλεξ. Παπαγεωργίου, εν Αθήναις 1889
———— Ιστορία των Αθηναίων, Τόμος Γ’ , εκ του Τυπογραφείου Αλεξ. Παπαγεωργίου, εν Αθήναις 1896
Εφ. Αιών, 26/8/1883
Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος, Τόμος πρώτος, Εν Αθήναις εκ του Τυπογραφίου Αδελφών Περρή, 1883
«Μαριάννα Γρ. Καμπούρογλου», Ποικίλη Στοά, Τόμος 9 , Αρ.1 ,1891
Marco Hillemann, »Μπέρνχαρντ Σμιτ«, στο: Αλέξανδρος-Ανδρέας Κύρτσης και ΜίλτοςΠεχλιβάνος (επιμ.), Επιτομή των ελληνογερμανικών διασταυρώσεων, 29.03.2022, URI: https://comdeg.eu/el/compendium/artikel/94745, ανακτήθηκε στις 16/9/22, 12:03 π.μ.
Zipes, Jack. “Laura Gonzenbach and her forgotten treasure of Sicilian Fairy Tales.” Marvels & Tales, vol. 17, no. 2, Oct. 2003, pp. 239+. Gale Literature Resource Center, link.gale.com/apps/doc/A109268144/LitRC?u=anon~895eab04&sid=googleScholar&xid=54607f77. Accessed 14 Sept. 2022.