Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου, Εκπαιδευτικός – Μ.Α. Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα)
Η Αρσινόη Παπαδοπούλου, διηγηματογράφος και δασκάλα στο επάγγελμα, γεννήθηκε το 1853 στην Αθήνα. Πατέρας της ήταν ο Γρηγόριος Παπαδόπουλος, εξέχουσα φυσιογνωμία στα πολιτικά και εκπαιδευτικά δρώμενα της εποχής εκείνης στην Ελλάδα. O Γ. Παπαδόπουλος ήταν από τη Θεσσαλονίκη, υπάλληλος του Υπουργείου Εξωτερικών και Ιδρυτής του «Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου. Μητέρα ήταν η Αθηναΐς Στεφοπούλου. (Ατσαβέ)
Η Αρσινόη Παπαδοπούλου αγαπούσε, θαύμαζε και εκτιμούσε υπέρμετρα τον πατέρα της. Η δυναμική προσωπικότητα, το ήθος τα ιδανικά και η φιλοπατρία του αποτέλεσαν πηγές έμπνευσης γι’ αυτήν. Το έργο της, Ο δημιουργός του Ελληνικού Έθνους Μέγας Αλέξανδρος(1930) είναι εμπνευσμένο από εκείνον.
Έλαβε αξιόλογη μόρφωση, φοιτώντας αρχικά στο Αρσάκειο και αργότερα στη σχολή Χιλλ. Μαζί με τον πατέρα της μελέτησε τους αρχαίους Έλληνες κλασικούς, θρησκειολογία και φιλοσοφία, αλλά συγχρόνως έκανε και μαθήματα φυτολογίας, ανθρωπολογίας και φυσικών επιστημών υπό την επίβλεψη ξένου καθηγητή.
Το 1887, η Αρσινόη Παπαδοπούλου μαζί με την Καλλιόπη Κεχαγιά πηγαίνουν στη Μασσαλία όπου εκεί παρακολουθεί μαθήματα Ελληνικής Κλασσικής Φιλολογίας και φυσικών επιστημών. Το 1878 βρίσκεται στο Λονδίνο όπου διδάσκει Ελληνικά και Γαλλικά σε σχολείο και συγχρόνως μαθαίνει και την Αγγλική γλώσσα.
Όταν επιστρέφει, από το Λονδίνο στην Αθήνα, διδάσκει στη σχολή Χιλλ. Το 1883 πεθαίνει και η μητέρα της. Τον πατέρα της τον είχε ήδη χάσει μία δεκαετία ενωρίτερα. Μετά το θάνατο της μητέρας της, το οικογενειακό περιβάλλον αναγκάζει την Α. Παπαδοπούλου να παντρευτεί. Μετά το γάμο της η Α. Παπαδοπούλου βρίσκεται στη Σμύρνη. Ο γάμος της, όμως, ήταν αποτυχημένος. Μετά από περίπου δύο χρόνια επιστρέφει διαζευγμένη, με την κόρη της, στην Αθήνα, την οποία και χάνει σε μία επιδημία οστρακιάς.
Από το 1890-1896 διδάσκει στο ανώτερο Παρθεναγωγείο της Θεσσαλονίκης, μαθήματα σχετικά με τις φυσικές επιστήμες. Το 1896 επιστρέφει στην Αθήνα και διδάσκει σε διάφορα σχολεία. Για τα επόμενα χρόνια μέχρι και τον θάνατό της το 1943 είναι λιγοστές οι πληροφορίες για την προσωπική ζωή της Α. Παπαδοπούλου. Το 1933 φιλοξενείται στον «Ξενώνα της διανοούμενης γυναικός» και το 1941 βρίσκεται στο περίπτερο Βασιλίσσης Όλγας του Γηροκομείου Αθηνών, όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό της(1943).
ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΑΡΣΙΝΟΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Η Α. Παπαδοπούλου υπήρξε πολυγραφότατη. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή διηγημάτων, για μικρούς και μεγάλους, παιδευτικού και ηθοπλαστικού περιεχομένου. Άρχισε το συγγραφικό της έργο, πολύ ενωρίς. Το πρώτο της διήγημα, που το έγραψε στα 17 της χρόνια, έχει τίτλο Ο όρκος του σπουδαστού και περιέχει πολλά στοιχεία από τη ζωή του πατέρα της.
Σε όλη της τη ζωή η Α. Παπαδοπούλου γράφει θεατρικά έργα, παραμύθια ή διηγήματα. Τα θέματά της τα αντλεί από τη φύση, την οικογενειακή ζωή, τη θρησκεία, την πατρίδα.
Οι αρχές και τα μηνύματα που βγαίνουν από το σύνολο του έργου της έχουν διδακτικό, ανθρωπιστικό, οικογενειακό και πατριωτικό χαρακτήρα. Με τα διδάγματα, παιδαγωγικά και συμβουλευτικά που απορρέουν από το συγγραφικό της έργο, στοχεύει στη διαπαιδαγώγηση των μελλοντικών ενηλίκων, νεαρών κοριτσιών και μητέρων κυρίως. Θεωρεί τον ρόλο της Ελληνίδας μητέρας σημαντικό, καθώς είναι η κατ’ εξοχήν υπεύθυνη για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.
Το έργο της «Μητρός Υποθήκαι» βραβεύτηκε στον διαγωνισμό Διδακτικών Βιβλίων και εγκρίθηκε ως Αναγνωστικό του Δημοτικού σχολείου για την 5ετία 1901-1906.
Το συγγραφικό μέσο που χρησιμοποιεί για την επίτευξη των στόχων της είναι το διήγημα, που η μικρή του έκταση βοηθάει στη μετάδοση αυτών των μηνυμάτων.
Οι ήρωες της γνωρίζουν πάντα το σωστό είναι αφοσιωμένοι στις πατροπαράδοτες οικογενειακές αρχές, στην πατρίδα στη θρησκεία και δεν έχουν ποτέ ηθικά διλήμματα. Ο δρόμος που θα ακολουθήσουν είναι αυτός της αρετής.
Η φύση έχει εξέχουσα θέση στα διηγήματα της Α. Παπαδοπούλου. Οι περιγραφές της φύσης είναι θαυμαστές και έχουν ρομαντικό χαρακτήρα. Η φύση παρουσιάζεται φίλος του ανθρώπου και η φυσική του θέση. Η πόλη παρουσιάζεται ως ασφυκτική και απάνθρωπη.
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί η Α. Παπαδοπούλου είναι η απλή καθαρεύουσα. Στους διαλόγους χρησιμοποιεί την καθομιλουμένη. Ο λόγος της είναι λιτός και ρεαλιστικός.
ΔΙΑΜΑΧΗ ΡΟΪΔΗ ΓΡΑΦΟΥΣΩΝ
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης υπήρξε υμνητής του έργου της Α. Παπαδοπούλου γιατί στο έργο της διακρίνει πολλά από τα χαρακτηριστικά του γυναικείου φύλου. «Θεωρεί ότι η Αρσινόη Παπαδοπούλου συνδυάζει επιτυχώς την συγγραφική ικανότητα με την γυναικεία λεπτότητα και χάρη, στοιχεία που δίνουν έναν αέρα ευαισθησίας στα γραφόμενά της.»(Χατζηπαναγιώτου)
Συγκεκριμένα σε άρθρο του στην Ακρόπολη το 1896 και με αφορμή την έκδοση των διηγημάτων της Α. Παπαδοπούλου «Αθηναϊκά Ανθύλια» γράφει τα παρακάτω: «Τοιούτον είναι το ανά χείρας βιβλίον το αποπνέον απ’ αρχής έως τέλους γλυκύ άρωμα γυναικός. Εις την γράψασαν αυτό μίαν και μόνην έχομεν να δώσωμεν συμβουλήν, να επιμείνη εις την οδόν την οποίαν ακολουθεί και προς τελειοποίησιν του συγγραφικού αυτού χαρίσματος να καταστήση καθημερινόν αυτής ανα΄γνωσμα τα έργα των εν τη Δύσει ομοτέχνων της, όσαι εδοξάσθηκαν αρκούμενια εις μόνα του φύλου των τα προσόντα.»(Ακρόπολις)
Κατά τον Ροΐδη η Α. Παπαδοπούλου πρέπει να τελειοποιήσει τη γραφή της σύμφωνα με τα πρότυπα των «γραφουσών» γυναικών της Δύσης, όσων η γραφή διακρίνεται «δια την αβρότητα του αισθήματος και την οξύτητα της γλώσσης ή και των ροδίνων αυτών ονύχων..» (Ακρόπολις)
Οι απόψεις του Ροΐδη ξεσηκώνουν θύελλα αντιδράσεων. «Μετά την δημοσίευση του άρθρου, ξεσπά σάλος, και αρχίζει μία διένεξη δια μέσου δημοσιεύσεων στις εφημερίδες της εποχής. Οι Ελληνίδες συγγραφείς δίνουν συνεντεύξεις στον δημοσιογράφο, Δημήτρη Χατζόπουλο, στην εφημερίδα Σκριπ. Οι «γράφουσες» που συμμετέχουν είναι: Καλλιρρόη Παρρέν, Ευγενία Ζωγράφου, Ελένη Κανελλίδου, Σωτηρία Αλιμπέρτη, Καλλιόπη Κεχαγιά, οι οποίες διαμαρτύρονται για την άδικη επίθεση εναντίον τους.» (Χατζηπαναγιώτου)
ΟΓΔΟΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΣ
Στις 14 Ιανουαρίου 1934 γιορτάστηκε στον «Παρνασσό» η ογδοηκονταετηρίς της Αρσινόης Παπαδοπούλου. Η διοργάνωση του εορτασμού, με προεδρεύοντα τον Ακαδημαϊκό Δ. Γρ. Καμπούρογλου, έγινε με τη συνεργασία των σωματείων: Διεθνής Σύνδεσμος Γυναικών(πρ. Ελένη Σιφναίου), Λύκειο Ελληνίδων (Πρ. Καλλ. Παρέν) και Σύνδεσμος Ελληνίδων Επιστημόνων (Πρ. Πετρούλα Τζοβάρα), με τη σύμπραξη του συλλόγου «Παρνασσός»(Πρ. Ιππ.Καραβίας).
Ομιλήτριες/ές ήταν: Ιππ. Καραβίας, Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Αθ. Γαϊτάνου –Γιαννιού, Αννα Τριανταφυλλίδου, Βενετία Λ. Κώττα. Χρ. Σκαλισιάνου, Ευγ. Ζωγράφου, Νίκη, Λ. Πέρδικα.
Στο βήμα, επίσης, ανέβηκε, μετά το τέλος των ομιλιών και η ογδοντάχρονη Αρσινόη Παπαδοπούλου η οποία με σταθερή και διαυγέστατη φωνή μίλησε απευθυνόμενη στην ελληνική κοινωνία και στις Ελληνίδες μητέρες.
ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΙΣ
Κας ΑΡΣΙΝΟΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
«Κύριοι και Κυρίαι
Η καλωσύνη σας εις την εκτίμησιν του έργου μου με γυγινεί βαθύτατα· από πολύ νέα έμεινα ορφανή και αβοήθητος εις τον αγώνα της ζωής, προσεπάθησα όμως σύμφωνα με τας υποθήκας πολυτίμου πατρός να ζήσω βίον ωφέλιμον, αυτό είναι η μόνη αξία μου. Το πρώτον μου βιβλίον έγραψα χάτιν της πενταετούς μου κόρης, αι τρυφερότητές της, τα παιγνίδια της, αι αταξίαι της, μου έδωκαν αφορμήν εις διηγηματάκια και με χαράν μου είδα πόσον μου ήτο εύκολον με αυτά να την διασκεδάζω, χωρίς να εννοή ότι τν παιδαγωγώ· τούτο με ενεθάρρυνε να εξακολουθήσω.
Οι σημερινοί παιδαγωγοί όπως και οι παλαιοί, συμφωνούν ότι οι μεγάλοι άνδρες, όσοι διεκρίθησαν και δι’ αρετήν, εις την μητέρα των εχρεώστουν τούτο· και ο μέγας Ναπολέων, μολονότι πολέμιος των ελευθεριών της γυναικός, είπε το βαρυσήμαντον «το μέλλον κάθε παιδιού είναι έργον της μητρός του»· αλλά προ αυτού δύο χιλιάδας και τριακόσια περίπου έτη, ο θείος Πλάτων είπεν, «αι μητέρες πρέπει να διδαχθούν τι παραμύθια να λέγουν εις τα τέκνα των δια να τα μορφώσουν ως πολίτας».
Πόσον λοιπόν πολύτιμος δύναται ν’ αποβή η συνεργασία της γυναικός εις ανάδειξιν Ελλήνων με ισχυρόν χαρακτήρα, με ακλονήτους ηθικάς αρχάς! Αι σημεριναί Ελληνίδες μας οργούν προς δράσιν, βιβλία με βαθειές παιδαγωγικές σκέψεις δημοσιεύονται από αυτές· σύλλογοι χάριν του παιδιού και της μητρός δημιουργούνται, ο βίος των γυναικών του 1821 μελετάται με στοργήν· εύχομαι, από βάθους της καρδίας μου, η νεωτέρα Ελληνίς ν’ αναπλάση το ταλαιπωρημένο έθνος μας και να το οδηγήση εις την ευτυχίαν.»
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Αθηναϊκά Ανθύλια, 1895
20 διηγήματα χάριν των παίδων, 1910
25 Παιδικά Διηγήματα, 1907
Μητρός υποθήκαι, 1907
Τα παραμύθια των Ελληνοπαίδων, Υπό την σκιάν της ελαίας, 1905
Το παραμύθι της Πρωτομαγιάς, φαντασμαγορικόν δραματάκι, εκδ.Κλλάρου, 1925
Από παντού της Ελληνικής Γης, εκδ. Ζηκάκη, 1920
Η ολοπράσινη Βασίλισσα, γ. έκδοσις Κολλάρου, 1914
Η Ασημένια στέγη. Ο Διγενής Ακρίτας, εκδ. Κολλάρου, 1922
Ο Ήρως των Σερρών. Η Αθηναία Σουλτάνα, εκδ. Κολλάρου, 1923
Η Φωτεινή. Ο Μαγεμένος αργαλειός. Η καλή Νεράιδα, εκδ. Κολλάρου. 1925
Ο δημιουργός του Ελληνικού έθνους Μέγας Αλέξανδρος, 1930
Νυφούλες, 1931
Ο πνευματικός κόσμος, της εποχής της Α. Παπαδοπούλου, τίμησε τόσο την ίδια όσο και το συγγραφικό της έργο αναγνωρίζοντας την προσφορά της στη διαπαιδαγώγηση της ελληνικής κοινωνίας με την ιδιότητα της ως παιδαγωγού και συγγραφέως. Στην εποχή μας, οι μελετητές κατατάσσουν το έργο της Α. Παπαδοπούλου στη παιδική λογοτεχνία. Η Ράνια Πολυκανδριώτη στη μελέτη της για την Αρσινόη Παπαδοπούλου, λέει: «Η έντονη ηθοπλαστική διάθεση και πρόθεση της Αρσινόης Παπαδοπούλου στάθηκε τελικά η τροχοπέδη στην εξέλιξη του αφηγηματικού της λόγου γιατί αποδυνάμωσε τη γραφή και της στέρησε την εκφραστική αμεσότητα και τη μυθοπλαστική της ανάπτυξη. Τα σαφή παιδαγωγιικά μηνύματα φέρουν έντονο το στίγμα της εποχής τους, εκφράζουν συγκεκριμένο κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο και συνεπώς περιόρισαν τη διαχρονική εμβέλεια του έργου της, που λησμονήθηκε γρήγορα από τον λογοτεχνικό κόσμο.»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ατσαβέ Παναγιώτα, Αρσινόη Παπαδοπούλου. Μία Αρσακειάς λογοτέχνις στο https://history.arsakeio.gr ανακτήθηκε 20/10/2022
Η ογδοηκονταετηρίς της λογογράφου Αρσινόης Γρ. Παπαδοπούλου. Ο Βίος και το έργο της, εκδ. Ιωάννης Δ. Κολλάρος και Σια, Αθήναι, 1934
Πολυκανδριώτη Ράνια, «Αρσινόη Παπαδοπούλου», στο Η Παλαιότερη Πεζογραφία μας. Από τις αρχές ως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, Ζ (1880-1900), εκδ. Σοκόλη, Αθήνα, 1997
Χατζηπαναγιώτου Αργυρώ, Ο Εμμανουήλ Ροΐδης και η διαμάχη με τις γράφουσες Ελληνίδες στο otavoice.gr ανακτήθηκε στις 20/10/2022
Εφ. Ακρόπολις, 28/10/1896