Συνέντευξη στην Λία Τσεκούρα, Κριτική – Ανάλυση θεατρικών και μουσικών παραστάσεων.
Η Στέλλα Μαρή, είναι ηθοποιός (Μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου – Ι.Τ.Ι) και σκηνοθέτης (Μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών- Ε.Ε.Σ). Παράλληλα έχει ιδρύσει το Θεατρικό Εργαστήρι PocketFlat και διδάσκει Υποκριτική, ή, όπως λέει η ίδια είναι δασκάλα θεάτρου.
Έχει συγγράψει τρία θεατρικά έργα τον Πλανήτη, τη Ρεπλικά και το Forever yours ή π στο τετράγωνο και μια ποιητική συλλογή με τίτλο “Η Θυσία”. Η Στέλλα Μαρή σήμερα μας μιλάει ως σκηνοθέτης και δασκάλα ενός δρώμενου που παρουσίασε το καλοκαίρι και θα παρουσιάσει και φέτος στο εργαστήρι της σε περιορισμένες παραστάσεις. Το δρώμενο λέγεται «Προμηθέας 2018 ή ένα δρώμενο με αφορμή την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία…». Στο τέλος της συνέντευξης ακολουθεί μια παρουσίαση που αγγίζει τις βαθιές σημασίες του δρώμενου.
Ας δούμε τι μας λέει η ίδια για όλα αυτά…
Ποιο είδος θεατή θα αγαπήσει την παράσταση ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ2018;
«Ο «Προμηθέας 2018» απευθύνεται σε όσους αγαπούν την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία και τα κείμενα της, τόσο ώστε να μπορούν να δεχτούν ή να δέχονται ήδη, πως είναι κλασσική, δηλαδή διαχρονική, πάντα εν δυνάμει σύγχρονη, δηλαδή κατ’ουσίαν «μοντέρνα», εναλλακτική στη φόρμα, απόλυτη στο λόγο και την αξία του – όσο αυτό επιτρέπει το γεγονός, ότι δε μιλάμε εδώ για το πρωτότυπο κείμενο και τη μουσικότητα της εκφοράς του, αλλά για απόδοση στη νεοελληνική.
Προ(σ)καλούμε έτσι , θα πω σεμνά, δηλαδή με ειλικρίνεια, σε μια πρόταση: του «πώς», σε ένα είδος ποίησης που δεν ξέραμε άλλωστε πώς προσεγγιζόταν θεατρικά τότε, ώστε να ακουστεί το κείμενο/τα κείμενα στο σήμερα, δηλαδή να αιφνιδιάσει/να αιφνιδιάσουν… Τόσο απλά και τολμηρά, δηλαδή με αίσθηση σεβασμού, ευθύνης και «ρίσκου» που ενέχει η όποια επιλογή. Και, ναι, ο θεατής που ενδιαφέρεται για αυτές τις αρχές που πρέπει άλλωστε να υπηρετούνται σε κάθε είδους θέατρο προκειμένου αυτό να δικαιώνει το πολιτικό της φύσης του, θα έλεγα ότι μάλλον θα αγαπήσει τα έργο αυτό – για τον πρόσθετο λόγο ότι μάλλον πιο δύσκολα καταπιάνεται κανείς με τέτοια κείμενα, γνωρίζοντας πως οφείλει να μην τα αντιμετωπίσει σαν ένα μουσειακό είδος από τη μια, αλλά συγχρόνως οφείλει να τα σεβαστεί. Κι αυτό απαιτεί έρευνα, δέος και αγάπη… όχι μόνο για το τότε, αλλά και για το σήμερα».
Ποιο είναι το όραμα που κρύβεται πίσω από τον Προμηθέα 2018;
«Όραμα…Θα μιλήσω συγχρόνως για (ευγενή) φιλοδοξία….για να γίνει πιο προσωπική η δέσμευση… Με ενδιέφερε πλέον να καταπιαστώ στην πράξη με την ισορροπία που ανέφερα πριν, δηλαδή να εκτεθώ πλέον, να προτείνω… Πώς μπορεί κάτι να φέρει το υποκειμενικό της πρότασης σου και συγχρόνως να αναδεικνύεται μέσω αυτής τα αντικειμενικό πλέον της πρότασης κάποιου που έγραψε αυτά τα κείμενα πριν από χιλιάδες χρόνια… Και το ζητούμενο της «κάθαρσης», της ιδιότυπης αυτής λύτρωσης, πάντα οδηγός και όριο… Ναι, όραμα και φιλοδοξία μου, η αναμέτρηση με τέτοια μεγέθη που σε υπερβαίνουν, αλλά και έχουν ανάγκη να εμπλακείς προκειμένου να παραμείνουν ζωντανά, μέρος και συνέχεια του πολιτισμού μας».
Μας λέει κάτι νέο ο Προμηθέας του 2018;
«Για να είμαι δίκαιη, και όχι αφελής, οφείλω να πω, ότι δε γνωρίζω, δεν μπορώ αντικειμενικά να ξέρω, αν και πώς και σε ποιο βαθμό έχει υπηρετηθεί και αναδειχτεί εν γένει το Αρχαίο Δράμα. Ξέρετε, δεν μπορείς να καταπιάνεσαι με τέτοια μεγέθη, και να χάνεις το Μέτρο, να νομίσεις πως η οπτική σου είναι μεγαλειώδης και μοναδική…. Ας την κρίνουν άλλοι. Το «κλασσικό» έχει αναγνωριστεί σε αυτά τα κείμενα, η σύλληψη και η σκηνοθεσία σου έχει το στίγμα της υποκειμενικότητάς σου (και της Ομάδας σου). Και αυτή η σεμνότητα δίνει την ελαφράδα αλλά και τη σοβαρότητα που χρειάζεσαι προκειμένου η έρευνα, το «παιχνίδι» να συνεχίζεται».
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με ένα τόσο δύσκολο θεατρικό είδος;
«Πώς το αποφάσισα»…(γελάει) δεν ξέρω….είναι θα έλεγα από τα πράγματα που τα έχεις πολύ ψηλά για να τα τολμήσεις…και κάποια στιγμή αισθάνεσαι απλά πως είσαι έτοιμος να αρχίσει η αναμέτρηση….δηλαδή ξέρεις αρκετά πια για να μη σε φοβίζει το ότι δεν ξέρεις, για να δεις ότι δεν έχεις παρά την πρότασή σου για να κρατηθείς…. Και πρέπει να είσαι μεγαλόψυχος για να μπορείς να είσαι συνεπής με την αλήθεια (σου)…και πρέπει να είσαι υπομονετικός για να γεννηθεί αυτή. Και πρέπει βέβαια να υπάρχει μια ομάδα που ομοίως να επιθυμεί αυτή τη γέννα, και να σου παρέχει την πίστη, σύμπραξη, χρόνο που χρειάζεσαι…».
Ποια είναι η νέα οπτική που εισάγετε στο δρώμενο;
«Kρατώντας την άμυνά μου στη λέξη «νέος/καινούριος»…. (;), αλλά δεχόμενη το μοναδικό του κάθε ατόμου, άρα και της πρότασής του, παραθέτω στη συνέχεια κάποια στοιχεία που (τελικά) αποτέλεσαν τη γλώσσα του δρώμενου «Προιμηθέας 2018»: Με αφορά (και εδώ) μια ισορροπία μεταξύ, όπως έχω δηλώσει, ενός «Θεάτρου της κατασκευής» («φόρμα») και του «θεάτρου της ψευδαίσθησης» (θα αναφερθώ στο «ρεαλισμό» ή μάλλον στον «ποιητικό ρεαλισμό»).
Κι αυτή η ομπρέλα δικαιολόγησε (και επέβαλλε;) την παρουσία έξι ατόμων, αντί ενός, τη λειτουργία του ρόλου πέρα από το φύλο (παρελαύνουν έξι γυναίκες Προμηθείς), τη χρήση της μάσκας που εναλλάσσεται με την παραδοσιακή για το σύγχρονο/δυτικό θέατρο χρήση εκφραστικών μέσων του προσώπου, αλλά και του σώματος. Και αποδεχόμενη το κλασσικό του Λόγου της Τραγωδίας, τολμήσαμε το ζωντανό διάλογο τμημάτων του Προμηθέα με κάποια κομμάτια από τις «Βάκχες» και τους «Κρήτες», αλλά και κάποιους συλλογισμούς σπουδαστών του Εργαστηρίου για την αρχετυπική μορφή του Προμηθέα. Και τιμήσαμε έτσι, θεωρώ, το όντως αρχετυπικό της μορφής του Προμηθέα που μας μιλά και εμπνέει στο σήμερα, πέρα από φύλα, νούμερα, κείμενα, εποχές…και έγινε ξανά κλασικός, δηλαδή επίκαιρος.
Και έρχονται τα αποσπάσματα από το μεγάλο και δυσεύρετο έργο του Χρήστου Μαλεβίτση «περί του τραγικού», προς επίρρωση της ιστορίας του δρώμενου («θέατρο μέσα στο θέατρο»…)- οι έξι γυναίκες της ιστορίας μπαινοβγαίνουν με άνεση στο ρόλο του ερευνητή του φαινομένου της Αρχαίας Τραγωδίας και του πάσχοντος προσώπου/ρόλου του κειμένου (και αυτό είναι σίγουρα φαίνεται κάτι το καινούριο στην προσέγγιση της Αρχαίας Τραγωδίας….για να μη δοθεί τελικά καμιά απάντηση…συνεπείς με την αρχαιοελληνική «κάθαρση», που καταρχήν αναφερόταν στη γνώση των γεγονότων και των συνδέσεων, και όχι στην κρίση αυτών».
Πόσο δικό μας είναι το αρχαίο δράμα;
«Όσο μας επιτρέπει να αισθανόμαστε έτσι η γλώσσα και η σχέση μας με τη γη και τη θάλασσα μας…Τότε μπορούμε να απαντήσουμε θετικά, πως το αρχαίο δράμα είναι «δικό μας» όχι όμως ως δικαίωμα, αλλά ως ιερή υποχρέωσή μας να μην ξεχνάμε ότι αυτά τα κείμενα γεννήθηκαν εδώ, και οφείλουμε να τα κρατήσουμε ζωντανά- δηλαδή να συνεχίσουμε να προτείνουμε, γνωρίζοντας καταρχάς πως στις συνειδήσεις πολλών νομίζουμε πως το Αρχαίο Δράμα ήταν αυτό που πρότεινε και επέβαλε τον προηγούμενο αιώνα ο γερμανικός ρομαντισμός… Ας κρατάμε αυτό που είχε πει ο Κάρολος Κουν, ότι δε γνωρίζουμε πως ανέβαινε η Αρχαία Τραγωδία, άρα όποια προσέγγισή της δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί εναλλακτική. Και ας προσθέσω πως το να είμαστε Έλληνες δεν είναι πανάκεια, είναι θέμα παιδείας και επιλογής».
Υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ σκηνής και ζωής ή τα πάντα είναι θέατρο, όπως είπε κι ο Pirandello;
«Παίζοντας με τη φράση, θα πω πως τα πάντα είναι ζωή. Ναι, υπάρχει αναγκαστικά διαχωρισμός μεταξύ σκηνής και πλατείας – απλά γιατί το θέατρο είναι μια σύμβαση μεγέθυνσης και φαντασίας προκειμένου να τολμάμε να αγγίζουμε την αλήθεια της ζωής. Ναι, χρειαζόμαστε την τεχνική ώστε να γεννάμε τέχνη και να υπηρετούμε τη ζωή. Και όπως πρέσβευε ο αείμνηστος Δάσκαλος (μου) Άκης Δαβής, πρέπει να δημιουργούμε «αληθινή ζωή κι όχι μίμηση ζωής επί σκηνής». Το στοίχημα μεγάλο, δύσκολο και ιερό, φαντάζει συχνά να φλερτάρει τα όρια της ύβρεως, αν δε συνοδεύεται από την ανάλογη σεμνότητα/στοίχημα εξέλιξης εαυτού».
Τι είναι το θέατρο για εσάς και την ομάδα σας;
«Θα μιλήσω σε πρώτο πρόσωπο καταρχάς, θεωρώντας πως οι ανάγκες με τους σπουδαστές μου είναι κοινές πια, άρα και η σχετική γλώσσα… Για μένα το θέατρο και η ζωή είναι δύο συγκοινωνούντα δοχεία, μόνο που το πρώτο υπάρχει για να τιμάται το δεύτερο…έχουμε ανάγκη τον ιδιότυπο ρεαλισμό του προκειμένου να αναδυθεί η μεταφορά στη ζωή μας, μήπως και ξεγυμνωθεί η αλήθεια της, η αλήθεια μας….Και αυτό θέλει φαντασία, παιχνίδι, γέλιο, τόλμη, σεβασμό και έλλειψη σοβαροφάνειας, για να εμπλακούμε με γνήσια σοβαρότητα στα πράγματα…Και, ναι, μάς αφορά η σοβαρότητα της τεχνικής, αλλά μάς αφορά έμπρακτα και η έκθεση της δράσης…- περίπτωση που καλείσαι να μην παίρνεις τον εαυτό σου τόσο σοβαρά, ώστε να τον παίρνεις πολύ σοβαρά…, τόσο ώστε να τολμάς να αρθρώνεις λόγο, και να δηλώνεις έμπρακτα μέσω συμμαχιών, πως επιλέγεις να πιστεύεις πως η τέχνη μπορεί να αλλάξει τα πάντα αλλά και τίποτε…αλλά έχει καταστεί για σένα θέμα επείγον, σανίδα και μόνη ελπίδα σωτηρίας. Και θα αναφερθώ σε κάτι που θυμήθηκα και είχα πει κάποτε σε μια συνέντευξή μου, όταν είχα παρομοιάσει την αγάπη για το Θέατρο με ένα μεγάλο Έρωτα που «ζητά τα πάντα, αλλά δεν υπόσχεται τίποτε»…Ναι, κάπως έτσι».
Πόσο δύσκολο είναι να σκηνοθετεί κανείς μια δική του θεατρική ομάδα;
«Σκηνοθετώ, παίζω, γράφω, διδάσκω (γελάει) ναι ακούγονται πολλά, αλλά δεν μπορώ/θέλω να τα «αποφύγω»…ας πω ότι υπηρετώ το Θέατρο με κάθε τρόπο που μπορώ…..Το να σκηνοθετώ, άρα, παιδιά μου/σπουδαστές μου το αισθάνομαι λογικό και φυσική συνέχεια της δουλειάς μου/μας….Και είναι και συνεπές στις αρχές που εμφυτεύτηκαν….Πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη. Άλλωστε ο σκηνοθέτης θεάτρου οφείλει να είναι και Δάσκαλος, ενώ το αντίστροφο δεν ισχύει πάντα….».
Τι σας δίδαξε η σύνθεση/σκηνοθεσία του Προμηθέα2018;
«Δεν μπορώ ακόμα να ξέρω τι με δίδαξε η όλη εμπειρία (σύλληψη και σκηνοθεσία του δρώμενου Προμηθέας2018)….γιατί θεωρώ ότι δεν έγιναν ακόμα οι ζυμώσεις…..Θα χρησιμοποιήσω έτσι το ρήμα «δείχνω»…και, ναι, μου έδειξε η αναμέτρηση αυτή, πως κάθε έργο Αρχαίας Τραγωδίας αποτελεί ένα ολόκληρο σύμπαν… η αναμέτρησή σου με αυτό σε κάνει να αισθάνεσαι μικρός αλλά συγχρόνως μεγάλος, δηλαδή (εν)θυμάσαι την (ανθρώπινη) φύση σου, την ισορροπία της μεταξύ ανεπάρκειας και «αθανασίας»….Και είχε νόημα όλο αυτό, όχι μόνο για μένα, και θα τα επιχειρήσω ξανά- και αυτό το λέω με σεμνότητα τόλμη, έλξη στην ευθύνη που ενέχει η έκθεση και η επιλογή της».
Ποια είναι τα σχέδιά σας για τον χειμώνα;
«Όταν έρχεται η κουβέντα στα σχέδια μου, δε λέω πολλά, γιατί προτιμώ να δίνω τον χώρο γενναιόδωρα στον ενθουσιασμό μου να μετουσιώνεται σε δράση, για την οποία άλλωστε θα κριθώ. Θα αναφερθώ, έτσι, καταρχάς στις νέες παραστάσεις του Προμηθέα 2018 που θα δώσει το θεατρικό εργαστήρι POCKEtFLAT μέσα στο Νοέμβριο. Μετά, θα δουλέψουμε μετά από καιρό ένα νέο δρώμενο της σειράς “Ποίηση Θέατρο Ακτιβισμός” – έτσι ονομάζουμε δρώμενα μας που λαμβάνουν χώρα σε χώρους μη συμβατικά θεατρικούς, όπου το κοινό αιφνιδιάζεται και αντιδρά (λέω να μη σας φανερώσω τώρα το υλικό αυτού του δρώμενου). Αμέσως θα αφοσιωθούμε στην προσέγγιση της “Μήδειας” με έναν εναλλακτικό πάλι τρόπο, διαφορετικό από αυτόν που ακολουθήθηκε/προέκυψε σε Προμηθέα, και σε έναν γόνιμο διάλογο με ένα άλλο κείμενο που πάλι δε θα σας αποκαλύψω τώρα…Και βέβαια έχω δρομολογήσει και δουλειές πέρα από pocketflat. Να αναφέρω μόνο ότι το έργο μου «ο πλανήτης» συνεχίζει την πορεία του, φέτος θα έλεγα το ταξίδι του….να αναφέρω πως μετά το στούντιο Κυψέλης, ακολούθησαν εμφανίσεις σε Χαλάνδρι, Θεσσαλονίκη, Χανιά, έχει δρομολογηθεί παράσταση σε Πάτρα κ.α., ενώ στις 24 του Οκτώβρη θα δοθεί μια επετειακή σε στούντιο Κυψέλης για τον ένα χρόνο σκηνικής ζωής (και απανωτών οργανικών αλλαγών) του «πλανήτη».
Να σημειώσω πως το όλο εγχείρημα είναι τόσο απαιτητικό, καθώς θέλησα να υπογράψω κείμενο, σκηνοθεσία, ερμηνεία…Παρατηρώ τον «πλανήτη» και την πορεία του, παρατηρώ εμένα, τις αντοχές και εξέλιξή του μέσα από αυτόν. Τα άλλα θεατρικά σχέδιά μου, που στέκουν ήδη ανοιχτά, έχουν ξεκινήσει αλλά έχουν παγώσει (νέα ποιητική συλλογή, νέο θεατρικό έργο, και έκδοση του πρώτου μου, “forever yours ή π στο τετράγωνο”, που δεν είχα εκδώσει τότε), δεν έχω ιδέα αν θα μπορέσω να τα προχωρήσω.
Α! και ναι, μια αναφορά μόνο στο προηγούμενο έργο μου «Ρέπλικα» που ανέβηκε πέρυσι, φάνηκε ότι έκανε επιτυχώς τον κύκλο του, με τον Μανώλη Βαζαίο στο ρόλο του ερευνητή κι εμένα στο ρόλο της ρέπλικα, αλλά αποφασίσαμε να το προσεγγίσουμε ξανά, για λίγες παραστάσεις, με τον Τάσσο Ράπτη αυτή τη φορά. ….Και με σεβασμό στη ρήση «όταν εμείς κάνουμε σχέδια, ο Θεός γελάει», επιχειρώ να μη γράψω άλλα, απλά να μας ευχηθώ να είμαστε καλά να επιθυμούμε, να ονειρευόμαστε και να (προσ)ευχόμαστε να βλέπουμε (κάποια από τα) σχέδιά μας να πραγματοποιούνται. Και να είμαστε καλά να δουλεύουμε σε αυτήν την κατεύθυνση…τόσο απλό, τόσο βασικό».
Η Στέλλα Μαρή με τους γονείς Αντρέα και Αικατερίνη Μαρή.