Μια αντάρτισσα της Πόλης στην ταραγμένη Αθήνα. Αθηνά Γαϊτάνου Γιαννιού (1880-1952) της Ίριδος Αυδή – Καλκάνη *
Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου Εκπαιδευτικός – Μ.Α. Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα)
Εισαγωγή
Η μελέτη, Μια αντάρτισσα της Πόλης στην ταραγμένη Αθήνα. Αθηνά Γαϊτάνου- Γιαννιού (1880-1952), της Ίριδος Αυδή-Καλκάνη, για την Αθηνά Γαϊτάνου- Γιαννιού είναι μία βιογραφία η οποία βασίζεται σε αξιόπιστες μαρτυρίες, προφορικές και γραπτές και σε στοιχεία, από το προσωπικό αρχείο της Αθηνάς Γαϊτάνου. Το πολύτιμο ιστορικό υλικό παραχωρήθηκε στη συγγραφέα από την κόρη της Α. Γαϊτάνου, Μυρτώ.
Ίρις Αυδή –Καλκάνη . Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Ίρις Αυδή-Καλκάνη, νομικός-δικηγόρος ε.τ. , γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938. Για αρκετά χρόνια άσκησε τη δικηγορία συγγράφοντας συγχρόνως βιβλία και δημοσιεύοντας άρθρα που έχουν σχέση με την οικογενειακή ζωή και την ισότητα των δύο φύλων. Επίσης, συνέγραψε βιογραφίες γυναικών που πρωτοστάτησαν στο ελληνικό γυναικείο κίνημα. Συμμετείχε ενεργά στους αγώνες των γυναικών και από το 1975 έγινε μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και από το 1998-2000 διετέλεσε Πρόεδρος της Ένωσης Ελληνίδων Νομικών. Επίσης, ήταν μέλος της Εθνικής Επιτροπής της UNESCO και του Συμβουλίου Ισότητας των Φύλων. Δίδαξε στο Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του Υπουργείου Πολιτισμού θέματα σε σχέση με την Ισότητα των Φύλων, το Οικογενειακό και Εργατικό Δίκαιο.
Σημαντικά έργα της είναι:
Η επαγγελματικά εργαζόμενη Ελληνίδα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1978, το οποίο έλαβε το Α’ Βραβείο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.
Φεμινισμός και Εργασία στην Ελλάδα σήμερα, Νέοι Καιροί-Αθηναϊκές Εκδόσεις
Γκούσταβ Γκάϊπ, Παρουσίαση της κατάστασης του Δικαίου στην Ελλάδα στη διάρκεια τηςς Τουρκοκρατίας και ως τον ερχομό του βασιλιά Όθωνα του Α’, εκδ. Γκοβόστη, στο οποίο η Εισαγωγή και η Μετάφραση της Ι. Αυδή-Καλκάνη
Εκείνο το πρωί, Πειραιάς 1892. Η πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα, Νέοι Καιροί-Αθηναϊκές Εκδόσεις, Αθήνα 1992, το οποίο έλαβε έπαινο της Εταρίας Ελλήνων Λογοτεχνών
Μια αντάρτισσα της Πόλης στην ταραγμένη Αθήνα. Αθηνά Γαϊτάνου- Γιαννιού (1880-1952), εκδ. ΕΛΙΑ, Αθήνα 1997
Η Ντόρα ντ’ Ίστρια και η Ελλάδα, εκδ. Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα 2009
Παρουσίαση του έργου: Μια αντάρτισσα της Πόλης στην ταραγμένη Αθήνα. Αθηνά Γαϊτάνου- Γιαννιού (1880-1952), της Ίριδος Αυδή- Καλκάνη.
Το βιβλίο, για την Αθηνά Γαϊτάνου, το οποίο είναι έκδοση του ΕΛΙΑ(1997), αποτελείται εκτός του προλόγου και επιλόγου, από 17 μικρής έκτασης κεφάλαια, όπου περιγράφεται η δράση της Αθηνάς σε Κωνσταντινούπολη και Αθήνα, και στα οποία η συγγραφέας ακολουθεί μία γραμμική χρονολογική πορεία, αφηγούμενη τα γεγονότα στη Δημοτική γλώσσα. Σε κάθε κεφάλαιο περιγράφονται γεγονότα από τον πολυκύμαντο βίο της Αθηνάς Γαϊτάνου, διανθισμένα με αποσπάσματα από το συγγραφικό έργο της, τα οποία δίνουν ζωντάνια στην αφήγηση, και εμπλουτισμένα με σπάνιες φωτογραφίες από το αρχείο της.
Η συγγραφέας μελετά τη ζωή της Αθηνάς Γαϊτάνου Γιαννιού κάνοντας αρχή από την ιδιαίτερη πατρίδα της το Μακροχώρι της Ανατολικής Θράκης. Σκιαγραφεί την προσωπικότητά της αντλώντας στοιχεία από τη δράση της στην ιδιαίτερη πατρίδα της. Δράση πλούσια και παραγωγική καθώς η Αθηνά φαίνεται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πνευματικό γίγνεσθαι του Μακροχωρίου, αφού είχε την τύχη να γεννηθεί σε μία οικογένεια που κατείχε σημαντική κοινωνική θέση. Στους κόλπους της οικογένειάς της διαμόρφωσε μία ιδιαίτερη αγωνιστική προσωπικότητα έχοντας ως πρότυπο, αρχικά τους γονείς της και ιδιαίτερα τη μητέρα της.
Καταγωγή – οικογένεια – σπουδές
Η Αθηνά Γαϊτάνου, όπως προαναφέραμε, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά της χρόνια στο Μακροχώρι της Ανατολικής Θράκης, παραλιακή πόλη, βυζαντινό κέντρο στρατιωτικού ενδιαφέροντος, με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος.
Πατέρας της ήταν ο Παναγιώτης Γρηγοράσκου Γαϊτάνος(1849-1921). Ήταν δραστήριος επιχειρηματίας σταμπωτών φακιολίων και ζωγραφιστών μαντηλιών, που ανήκε στην ανερχόμενη αστική τάξη του Μακροχωρίου του 19ου αιώνα.
Μητέρα της ήταν η Ουρανία Καλπάκα (1864-1918) με καταγωγή από τη Χίο. Καθώς ήταν γυναίκα με ιδιαίτερη δυναμική προσωπικότητα ήταν πηγή έμπνευσης για τη μικρή Αθηνά που μεγάλωνε στην αναπτυσσόμενη αστική κοινωνία του Μακροχωρίου. Στυλοβάτης της οικογένειας αγωνίστηκε με σθένος για τη διάσωση της οικογενειακής επιχείρησης που δοκιμάστηκε σκληρά στον καταστροφικό σεισμό του 1894 που έπληξε τη γύρω περιοχή. Η Ουρανία Καλπάκα ήταν, επίσης, Γραμματέας του συλλόγου «Αγαθοεργός Αδελφότης Κυριών» που είχε ως σκοπό την επαγγελματική μόρφωση των κοριτσιών.
Στη διαμόρφωση της αγωνιστικότητας του χαρακτήρα της σημαντικό ρόλο παίζουν οι εγκύκλιες σπουδές της, οι οποίες ξεκινούν με τη φοίτησή της στο μικτό Παρθεναγωγείο του Μακροχωρίου, το οποίο ακολουθούσε πρωτοποριακές για την εποχή παιδαγωγικές μεθόδους καθώς εφαρμοζόταν το σύγχρονο για την εποχή γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στη συνέχεια, άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική, τομέας στον οποίο διακρίθηκε για το ταλέντο της. Αργότερα φοίτησε στο φημισμένο Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο ιδρύθηκε το 1875 από τον «Σύλλογο υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως» με πρόεδρο την Καλλιόπη Κεχαγιά. Το 1902 βραβεύτηκε για το έργο της «Το άλμα της Σαπφούς», στη Β’ Έκθεση.Την διοργάνωση της έκθεσης είχε αναλάβει ο Σύλλογος Κυριών «Εργάνη Αθηνά» με πρόεδρο την παιδαγωγό Σωτηρία Αλιμπέρτη.
Η επαφή της Αθηνάς με προοδευτικούς πνευματικούς ανθρώπους, τόσο του τόπου της όσο και άλλων προερχομένων από τον κυρίως Ελλαδικό χώρο, της έδωσε μία περαιτέρω αγωνιστική διάθεση. Η Αθηνά Γαϊτάνου ενεργό μέλος της τοπικής κοινωνίας συμβάλλει σημαντικά στην πνευματική ανάπτυξή της. Στο Μακροχώρι της εποχής εκείνης συντελείται μία διασταύρωση των σύγχρονων προοδευτικών ρευμάτων: σοσιαλισμού, δημοτικισμού και φεμινισμού.
Γλωσσικό ζήτημα
Στους αγώνες για το γλωσσικό ζήτημα, διαμάχη που είχε προκύψει μεταξύ Δημοτικής και Καθαρεύουσας στα τέλη 19ου αρχές 20ου αιώνα, η Αθηνά τάσσεται υπέρ της Δημοτικής γλώσσας, εμπνεόμενη από την επαναστατική διάλεξη του λόγιου δημοτικιστή, Γιώργου Ροντάκη. Μία διάλεξη που έλαβε χώρα στο Αρρεναγωγείο του Μακροχωρίου και διοργανώθηκε από τον σύλλογο «Απόστολος Παύλος», στις 18 Μαΐου …. με θέμα «Τα Επτάννησα και η Τέχνη».
Η Αθηνά συνεπαρμένη από την προσωπικότητα του Ροντάκη αλλά και το αγωνιστικό κλίμα της εκδήλωσης, αργότερα, έγραψε:
Στην «πρώτη αυτή ομιλία που γινόταν στη δημοτική από δημόσιο βήμα (…) ήταν η πρώτη φορά που Μακροχωρίτες, Παλλαδιανές και Ζαππίδες, πρωτακούσαμε συγκεντρωμένα και τόσο επιστημονικά ρυθμισμένα για την ξεχωριστή ανωτερότητα της Εφτανισιακής δημιουργίας στην Τέχνη (…) Βγαίνοντας από την διάλεξη αυτή νοιώθαμε πως κάτι είχεν αλλάξει μέσα μας. (…) Η πνευματική και αισθητική μας όραση λειτουργούσε για πρώτη φορά. Βλέπαμε τέλος τι θα πει λογοτεχνία και τι δημιουργός τεχνίτης με δική του ψυχή και όχι δανεική. Έφυγα από την αίθουσα σκεφτική. Θεοί γκρεμίζονταν μέσα μου και άλλοι καινούργιοι ανυψώνονταν.»
Οι αγώνες της για την επικράτηση της Δημοτικής Γλώσσας παίρνουν σάρκα και οστά μέσα από τις προοδευτικές μεθόδους διδασκαλίας που ακολούθησε στο Παρθεναγωγείο όπου δίδασκε σε συνδυασμό με την αντικατάσταση των βιβλίων της Καθαρεύουσας με αντίστοιχα της Δημοτικής. Η ίδια η Αθηνά καταθέτει:
«Είχα βγει έξω από το σχολικό παπαγάλισμα. Αρνήθηκα τον σχολαστικισμό. Το γράμμα για το γράμμα έπαυσε να κυριαρχεί μέσα μου. Ξύπνησε μια ζωντάνια στο πνεύμα στην ψυχή μου. Μα προ πάντων στην καρδιά μου. Έτσι γεννήθηκε το σχολικό μας ξεσκλάβωμα στο Μακροχώρι.(…) Στις συνθέσεις δόθηκε ελευθερία στη γλώσσα, οι περισσότερες έγραφαν στην δημοτική. (…) Στο Μακροχώρι τον Σεπτέμβριο του 1906 πετάχτηκαν από το δημοτικό και το νηπιαγωγείο του Παρθεναγωγείου τα καθαρευουσιάνικα αναγνωστικά και καταργήθηκαν τα βοηθητικά βιβλία σ’ όλο το σχολείο και επομένως και αποστήθιση παρ’ όλη την αντίδραση μέσα και έξω από το σχολείο.»
Η δράση αυτή της Αθηνάς την έφερε σε αντιπαράθεση με τον Δεσπότη Δέρκων Καλλίνικο, ο οποίος προσπάθησε να εμποδίσει τις καινοτόμες πρωτοβουλίες της στην εκπαιδευτική διαδικασία. Από την μάχη αυτή η Αθηνά Γαϊτάνου βγήκε νικήτρια, έχοντας ως εμψυχωτή της τον Καρπενισιώτη γιατρό Τηλέμαχο Παπαδημητρίου που από την παιδική και εφηβική της ηλικία, όπως η ίδια λέει «είχε δεχθεί την φωτισμένη επίδρασή του.» Ο Τηλέμαχος Παπαδημητρίου (1840-1924) ο οποίος μετανάστευσε από το Καρπνενήσι στην Κωνσταντινούπολη (1877) στη συνέχεια έγινε σημαντικό μέλος της κοινωνίας του Μακροχωρίου.
Το 1907 έλαβε τέλος η εκπαιδευτική δραστηριότητα της Αθηνάς στο Παρθεναγωγείο. Συνέχισε τη διδασκαλία στη «Νυχτερινή Σχολή αγραμμάτων βιοπαλαιστών», ως η μοναδική γυναίκα μεταξύ σημαντικών καθηγητών της λεγόμενης Επτάδας του Μακροχωρίου για την οποία η Αθηνά λέει:
«…μια ομάδα νέων μορφωμένων, που το έργο της είχε την πρόοδο του Μακροχωρίου.»
Γυναικείο Κίνημα
Καθώς ήταν ευαισθητοποιημένη από ενωρίς στο γυναικείο ζήτημα, το 1908 με το ψευδώνυμο Σιβίλλα εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων «Όραμα» στα οποία περιγράφονται οι άσχημες συνθήκες διαβίωσης των γυναικών.
Η Αθηνά θέλοντας να αφυπνίσει τις γυναίκες της εποχής της γράφει στο «Εργάτη» (11/6/1910), πρώτη σοσιαλιστική εφημερίδα της Πόλης, άρθρο με τίτλο: «Τι θέλομε εμείς οι γυναίκες»:
«Εμείς οι γυναίκες θέλουμε να γίνουμε ανεξάρτητες και υπεύθυνες. Θέλουμε να μας δώσουνε την απαιτούμενη μόρφωση, να καταλάβουμε τον κόσμο και τη ζωή. Να μας απαλλάξουνε από το φορτίο των παλαιών προλήψεων, που μας στενεύει την καρδιά (…) Το πρότυπό μας πρέπει νάναι η χειραφετημένη ανεξάρτητη γυναίκα του μέλλοντος. Η γυναίκα που δε λέει ψέμματα γιατί δεν έχει ανάγκη να τα πη. Είναι έξυπνη μορφωμένη, ελεύθερη. Δεν είναι αναγκασμένη να παντρευθή σαν τα αδύνατα και άοπλα σημερινά μας κορίτσια. Εργάζεται και κερδίζει όπως οι άνδρες…»
Αθηνά Γαϊτάνου – Νίκος Γιαννιός
Στα φιλολογικά σαλόνια της Κωνσταντινούπολης γνωρίζει τον Νίκο Γιαννιό, μετέπειτα σύντροφό της, δημοσιογράφο και σοσιαλιστή, Γραμματέα του Ψυχάρη στο Παρίσι και διευθυντή του «Λαού» στην Πόλη, όργανο του Αδελφάτου της Δημοτικής ή «Ψυχαρικό Αδελφάτο», το οποίο ιδρύθηκε από τον γιατρό και Λόγιο Φώτη Φωτιάδη υποστηρικτή του Γιάννη Ψυχάρη.
Μετά το κίνημα των Νεοτούρκων το 1909, η ζωή των Ελλήνων σοσιαλιστών στην Κωνσταντινούπολη γίνεται δύσκολη, καθώς η δράση τους γίνεται ενοχλητική και για το λόγο αυτό απελαύνονται. Το 1910 πρώτος απελαύνεται ο Νίκος Γιαννιός και ακολουθεί μετά από λίγο και η Αθηνά.
Έρχεται στην Ελλάδα αρχές του 1911 και συνδέεται στενά με τον Νίκο Γιαννιό, ιδρυτή του Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθηνών (ΣΚΑ), το οποίο στη συνέχεια ονομάζεται Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας.
Αργότερα κατά τα έτη 1915-1916, ο Γιαννιός εκδίδει έντυπα με τη βοήθεια της Αθηνάς τα «Σοσιαλιστικά Φύλλα» και τον «Σοσιαλισμό» και αναλαμβάνει την αρχισυνταξία του «Ριζοσπάστη».
Η Ελλάδα μπαίνει στον πόλεμο στις 21 Οκτωβρίου 1918. Την ίδια εποχή γίνεται η διάσπαση σοσιαλιστών και κομμουνιστών. Ο Γιαννιός συνεχίζει ως Γραμματέας του μικρού Σοσιαλιστικού κόμματος που βρίσκεται σε αντίθεση με το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) μετέπειτα Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ)
Τις περιόδους που ο Ν. Γιαννιός φυλακίζεται για τη δράση του η Αθηνά συνεχίζει τον αγώνα για την διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών και την ισότητα των φύλων.
Η Αθηνά συμπαραστέκεται, χωρίς φανατισμό, σεβόμενη την ιδεολογική κατεύθυνση του Ν. Γιαννιού. Η κόρη του Μυρτώ, η οποία γεννήθηκε στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 1914 θα πει για τη μητέρα της:
«Αυτή η γυναίκα (…) του παραστάθηκε σε κάθε μια στιγμή της ζωής του. Στη φυλακή έμπαινε, οικονομικά προβλήματα είχε, από κοντά ήτανε. Κοντά στις χαρές του, στα βάσανά του. Ένωσε τη ψυχή της και τις δυνάμεις της στη δράση του και προσαρμόστηκε. Προσάρμοσε όλη της τη ζωή, την ύπαρξή της στη δική του.» (Συνέντευξη στη δημοσιογράφο Λένα Δουκίδου)
Η παρουσία της Αθηνάς στην Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα συνέβαλε καθοριστικά στις πνευματικές και ιδεολογικές ζυμώσεις της εποχής, καθώς είναι περίοδος συγκρούσεων πολεμικών, πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων. Βαλκανικοί πόλεμοι, Α’ και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, εθνικός διχασμός, πολιτικές αναταράξεις με τη διάσπαση σοσιαλιστών και κομουνιστών , Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, εμφύλιος, συνθέτουν το σκηνικό μέσα στο οποίο δρα η Αθηνά Γαϊτάνου.
Το σπίτι των γονιών της στην οδό Προπυλαίων 5, κοντά στην Ακρόπολη, κάθε Τετάρτη γίνεται χώρος συνάθροισης γνωστών λογοτεχνών της εποχής, όπως Γαλάτεια Αλεξίου, Νίκος Καζαντζάκης, Κώστας Βάέρναλης, Μυρσίνη Κλεάνθους και άλλοι.
Σοσιαλιστικός Όμιλος Γυναικών
Για την Αθηνά η έννοια του σοσιαλισμού είναι στενά συνδεδεμένη με τους αγώνες των γυναικών για ίση μεταχείριση με τους άνδρες. Έτσι τον Οκτώβριο του 1919 ιδρύει με τη βοήθεια άλλων γυναικών, ως αναπόσπαστο τμήμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, τον «Σοσιαλιστικό Όμιλο Γυναικών» με σκοπό τη διεκδίκηση δικαιωμάτων για την Γυναίκα, το Παιδί και το Λαό γενικότερα.
Ο Σ.Ο.Γ. στη διατύπωση της ιδεολογίας του μεταξύ των άλλων τονίζει: «…Το κοινωνικό καθεστώς ζητούν πάλι να το αλλάξουν μόνο οι σοσιαλιστές και γι’ αυτό μόνο σοσιαλίστριες γίνονται οι γυναίκες που θέλουν να βοηθήσουν στην βελτίωση των ανθρώπων, άρα των γυναικών.»
Το Σπίτι του Κοριτσιού
Η Αθηνά το 1921 μαζί με άλλες σημαντικές γυναικείες φυσιογνωμίες της εποχής, όπως η Αγγελική Χατζημιχάλη, Ελένη Σιφναίου και Σωτηρία Αλιμπέρτη ιδρύουν τον Διεθνή Σύνδεσμο Γυναικών με γενική Γραμματέα την ίδια. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και με αφορμή το κύμα προσφύγων που φθάνει στη χώρα, Ο Δ.Σ.Γ. ιδρύει οικοτροφείο με την επωνυμία: «Σπίτι του Κοριτσιού», με σκοπό τη δωρεάν στέγαση των ορφανών και απροστάτευτων κοριτσιών. Ψυχή του οποίου γίνεται η Αθηνά Γαϊτάνου- Γιαννιού.
Συνέδρια
Η Αθηνά Γαϊτάνου Γιαννιού, ως εκπρόσωπος του Σ.Ο.Γ. παραβρίσκεται σε συνέδρια που διοργανώνονται από Ευρωπαίες Σοσιαλίστριες. Το 1925 λαμβάνει μέρος στο Β’ Συνέδριο Γυναικών της Διεθνούς Σοσιαλιστικής στη Μασσαλία, στο οποίο καταθέτει Έκθεση «επί της Γυναικείας Εργατικής και Σοσιαλιστικής Κατάστασης». Στην Έκθεση αυτή η Αθηνά παρουσιάζει τόσο την εικόνα του σοσιαλιστικού και φεμινιστικού κινήματος όσο και την εικόνα της εργαζόμενης γυναίκας στην Ελλάδα, βασιζόμενη σε στατιστικά στοιχεία. Στην Έκθεση αυτή έκανε μνεία για την επικείμενη παραχώρηση του δικαιώματος ψήφου στις Ελληνίδες, καταγγέλλοντας την Κυβέρνηση για αθέτηση των υποσχέσεων της:
«…αναγγείλαμε τότε πως οι Ελληνίδες έπαιρναν το εκλέγειν στις Δημοτικές εκλογές, μα διαψευστήκαμε πολύ σύντομα από τη χειρονομία της Κυβερνήσεως, που διέγραψε με μια μονοκοντυλιά ό, τι συζητήθηκε τόσο πλατειά μες την Εθνοσυνέλευση και την Ειδική κοινοβουλευτική Επιτροπή με Πρόεδρο τον κ. Παπαναστασίου, που επεξεργάστηκε το νέο Σύνταγμα…»
Το ίδιο έτος η Αθηνά συμμετέχει στην πρώτη Συνέλευση γυναικών αντιπροσώπων των Σοσιαλιστικών Κομμάτων στις Βρυξέλλες.
Το 1931 θα βρεθεί στη Βιέννη, ως εκπρόσωπος του Σ.Ο.Γ. στο Συνέδριο των Σοσιαλιστριών.
Δικαίωμα Ψήφου
Οι αγώνες για την παροχή δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες συνεχίζονται με πρωτοπόρο την Αθηνά που είναι ομιλήτρια στη συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο θέατρο Κεντρικόν που διοργάνωσαν διάφορες γυναικείες οργανώσεις μεταξύ των οποίων ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων, ο Σοσιαλιστικός Όμιλος Γυναικών.
Στην ομιλία της μεταξύ άλλων είπε:
«Κάθε φορά που μιλούμε για ψήφο μας απαντούν απλοϊκότατα ΄΄Η γυναίκα είναι για το σπίτι ΄΄ Μα πως το εννοούν αυτό το σπίτι, ξεκρέμαστο από τον ουρανό, απομονωμένο μέσα σε καμιά έρημο; Το σπίτι δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς δρόμο και πεζοδρόμιον και τις συνθήκες που το περιβάλλουν».
Όργανο των γυναικείων διεκδικήσεων είναι το μηνιαίο έντυπο, «Σοσιαλιστική Ζωή». Στη συντακτική επιτροπή του οποίου είναι η Αθηνά μαζί με άλλες γυναίκες, όπως η Μαρίκα Μπότση, Ναταλία
Χριστοδουλοπούλου και Αιμιλία Φοντάνα.
Η Αθηνά, επίσης, συνεργάζεται με τα περιοδικά «Ελληνίς» και ο «Αγώνας της Γυναίκας». Προσπαθεί να μην έρθει σε ρήξη με τις αστές φεμινίστριες αλλά στρέφεται με πάθος κατά του αντιφεμινισμού των κομμουνιστριών γυναικών.
Μέσα από την αρθρογραφία της προσπαθεί να εξηγήσει τις διαφορές του δικού της αγώνα από τον αγώνα του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και προτείνει συμπόρευση.
Προοδευτικές Θέσεις
Αξίζει να αναφερθούμε επιγραμματικά σε μερικές από τις θέσεις που υποστήριζε με σθένος στις ομιλίες και την αρθρογραφία της.
Αναζήτηση πατρότητας για τα εξώγαμα
Πολιτικός γάμος
Ισότητα φύλων στην οικογένεια
Κατάργηση νομοθεσίας περί Έλλειψης παρθενίας
Κατάργηση νομοθεσίας περί Αδυναμίας της γυναίκας που απάτησε τον άνδρα της να παντρευτεί μετά το διαζύγιο τον συνένοχό της
Κατάργηση νομοθεσίας περί Δικαιώματος του συζύγου να εγκρίνει ή όχι την άσκηση επαγγέλματος της συζύγου του
Οικογενειακή εξουσία
Άμβλωση
Τα Χρόνια μετά τη Δικτατορία του Μεταξά
Μετά την κήρυξη της Δικτατορίας του Μεταξά στις 4 Αυγούστου 1936, η δράση του Σ.Ο.Γ. αναστέλλεται υποχρεωτικά και σταματά η έκδοση της «Σοσιαλιστικής Ζωή» καθώς και άλλων περιοδικών, αναστέλλεται, επίσης, η λειτουργία των διάφορων φεμινιστικών οργανώσεων. Λειτουργεί μόνο το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων και κυκλοφορεί το περιοδικό Ελληνίς.
Η Αθηνά την περίοδο αυτή ασχολείται με το «Σπίτι του Κοριτσιού» μέχρι το 1937 που παραιτείται για λόγους υγείας.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής η Αθηνά με κλονισμένη υγεία ασχολείται με τη συγγραφή τόσο άρθρων σε διάφορα έντυπα όσο και βιβλίων όπως η βιογραφία της Αρσινόης Παπαδοπούλου και τα Φιλολογικά Σαλόνια της Πόλης. Λίγο πριν το θάνατό της (1951) εκδίδεται το βιβλίο «Το πνευματικό Μακροχώρι του καιρού μου»
Επίλογος
Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ίρις Αυδή Καλκάνη στο βιβλίο της, βασιζόμενη σε αξιόπιστες πηγές γραπτές και προφορικές, καθώς και στο προσωπικό αρχείο της Αθηνάς Γαϊτάνου – Γιαννιού,. σκιαγραφεί τη δυναμική προσωπικότητα της δίνοντας τα χαρακτηριστικά μιας γυναίκας ασυμβίβαστης που αντιστέκεται, επαναστατεί και παλεύει με δυναμισμό για τα δικαιώματα της γυναίκας, αναδεικνύοντας, έτσι, την εμβληματική παρουσία της. Η Αθηνά, έχοντας γεννηθεί στους κόλπους οικογένειας με σύγχρονες αντιλήψεις και μεγαλώσει στην πνευματικά εξελεγμένη πόλη του Μακροχωρίου, απόκτησε γερές παιδαγωγικές βάσεις έχοντας ως δασκάλους προοδευτικούς πνευματικούς ανθρώπους. Διαπνεόμενη από τις ιδέες του Σοσιαλισμού αγωνίσθηκε με σθένος για την επικράτηση της Δημοτικής Γλώσσας, για τα δικαιώματα της γυναίκας, της οικογένειας του λαού γενικότερα. Με θέσεις πρωτοποριακές για την εποχή εκείνη έβαλε την προσωπική της σφραγίδα στο γυναικείο κίνημα, ως μια αντάρτισσα της Πόλης στην ταραγμένη Αθήνα.
Βιβλιογραφία:
Αυδή – Καλκάνη, Ίρις, Μια αντάρτισσα της Πόληε στην ταραγμένη Αθήνα. Αθηνά Γαϊτάνου – Γιαννιού [1880 – 1952 ], εκδ. ΕΛΙΑ, Αθήνα, 1997
Γαϊτάνου – Γιαννιού, Αθηνά, «Η Ελληνίδα και η ψήφος», Ελληνίς, τχ. 3, 1921
Κορδάτος, Γιάννης, Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα, 1972
Σαμίου, Δ. « Τα πολιτικά δικαιώματα των Ελληνίδων (1864 – 1952 )», Μνήμων 12(1989)
*Σημείωση: Το παρόν κείμενο παρουσιάστηκε, από την Αργυρώ Γερ. Χατζηπαναγιώτου, στο διαδικτυακό Προσυνέδριο του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων (ΣΕΕ) τον Σεπτέμβριο του 2023
Οι εικόνες περιέχονται στο βιβλίο της Αυδή-Καλκάνη Ι.